Κατά τη διάρκεια της περσικής εκστρατείας, ο ελληνικός στόλος, υπό την ηγεσία του Σπαρτιάτη Ευρυβιάδη, αντιτάχθηκε στην περσική ναυτική υπεροχή. Ωστόσο, το στρατηγικό πνεύμα πίσω από τη ναυμαχία ήταν ο Αθηναίος Θεμιστοκλής, ο οποίος είχε λάβει χρησμό ότι η Αθήνα θα σωθεί από τα «ξύλινα τείχη». Ενώ μερικοί Αθηναίοι ερμήνευσαν τον χρησμό χτίζοντας ξύλινο τείχος γύρω από την Ακρόπολη, ο Θεμιστοκλής υποστήριξε ότι τα «ξύλινα τείχη» ήταν τα πολεμικά πλοία και έπεισε τους συμμάχους να προετοιμαστούν για μάχη στα στενά της Σαλαμίνας.
Όταν οι Πέρσες, μετά την προδοσία του Εφιάλτη στις Θερμοπύλες, προέλασαν και κατέστρεψαν την Αθήνα, οι Αθηναίοι που είχαν ακολουθήσει τη συμβουλή του Θεμιστοκλή είχαν ήδη καταφύγει στη Σαλαμίνα. Εκεί, ο στόλος παρατάχθηκε στα στενά, και οι Πέρσες, με σκοπό να τους κλείσουν, ανέπτυξαν τις δυνάμεις τους προς τον Πειραιά και την Ελευσίνα, θεωρώντας πως οι Έλληνες ήταν παγιδευμένοι. Ο Θεμιστοκλής, για να ενισχύσει αυτή την εντύπωση, έστειλε έναν αγγελιοφόρο –τον δάσκαλο των παιδιών του, ο οποίος ήταν μισός Πέρσης και μισός Έλληνας– για να πληροφορήσει τον Ξέρξη ότι οι Έλληνες σκόπευαν να διαφύγουν. Έτσι, ο περσικός στόλος προωθήθηκε στα στενά, όπου οι Έλληνες είχαν το τακτικό πλεονέκτημα.
Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο (Βιβλίο Η’ – «Ουρανία», στ. 65), κατά τη διάρκεια της ναυμαχίας, εμφανίστηκε ένα πυκνό νέφος καπνού από τα ιερά της Ελευσίνας, ενώ ακούστηκε η φωνή του μυστικού Ίακχου. Το φως και ο ήχος που ανέβηκαν από το Θριάσιο Πεδίο θεωρήθηκαν θεϊκά σημάδια υπέρ των Ελλήνων και κατευθύνθηκαν προς τον περσικό στόλο, καίγοντας πολλά πλοία, γεγονός που θυμίζει «πύρινους πυραύλους».
Επιπλέον, σύμφωνα με τον Πλούταρχο («Βίοι Παράλληλοι – Θεμιστοκλής», στίχος 15.1), κατά τη διάρκεια της μάχης, οι θεατές είδαν μυστηριώδεις μορφές ένοπλων ανδρών να προέρχονται από την Αίγινα, οι οποίοι έμοιαζαν με τους Αιακίδες, τους θρυλικούς ήρωες και προστάτες της Αίγινας. Αυτοί θεωρήθηκε ότι εμφανίστηκαν για να βοηθήσουν τους Έλληνες, υποδεικνύοντας θεϊκή παρέμβαση στη μάχη.
Η εμφάνιση των πύρινων φώτων και των «μεταλλικών δρακόντων» που ελίσσονταν ανάμεσα στα ελληνικά και περσικά πλοία, όπως περιγράφει η παράδοση, υπονοεί την πιθανή χρήση υπερφυσικής ή προηγμένης τεχνολογίας από τους Έλληνες, ίσως ακόμη και κάποιου είδους «υποβρυχίου». Κάποιοι μελετητές εκφράζουν την άποψη ότι ο Θεμιστοκλής πιθανώς γνώριζε κάποια μυστικά των Ελευσινίων Μυστηρίων, τα οποία θα μπορούσαν να του προσφέρουν ένα στρατηγικό πλεονέκτημα, και γι' αυτό επέλεξε τα στενά της Σαλαμίνας ως τόπο για τη μάχη.
Αυτές οι καταγραφές αφήνουν υπαινιγμούς για τη σχέση της ναυμαχίας με τα Ελευσίνια Μυστήρια και τη θεϊκή εύνοια, υπονοώντας ότι οι Έλληνες απολάμβαναν την προστασία των θεών στην υπεράσπιση της πατρίδας τους..
