ΓΥΝΑΙΚΕΙΟΣ ΤΕΚΤΟΝΙΣΜΟΣ : ΩΣ "ΑΦ' ΕΑΥΤΟΥ ΠΡΟΕΡΧΟΜΕΝΟΣ" ΤΗΣ ΔΡ. ΜΑΡΙΑ Ν. ΣΩΤΗΡΑΚΟΥ

Σκοπός της παρούσας βιβλιογραφικής έρευνας είναι η ανάδειξη και του Γυναικείου Τεκτονισμού ως «αφ’ εαυτού προερχόμενος», μέσω της καταγραφής της γυναικείας παρουσίας και δράσης στα Αρχαία Μυστήρια και στα Ιπποτικά Τάγματα.​ Έναυσμα για την έρευνα υπήρξε η εν πολλοίς άρνηση του σύγχρονου Τεκτονισμού να αποδεχθεί και να αναγνωρίσει την κανονικότητα του Γυναικείου Τεκτονισμού.

Βάσει των "Συνταγμάτων" του Τζέιμς Άντερσον το 1723, έχει γίνει δεκτό, ως αξίωμα, από τους "κανονικούς" ελευθεροτέκτονες πως μόνο άνδρες μπορούν να γίνουν ελευθεροτέκτονες και ότι η συμμετοχή των γυναικών στον Τεκτονισμό παραβιάζει τα "Αρχαία Οροθέσια".​ Η θέση αυτή δεν τεκμηριώνεται βάσει των μέχρι τώρα ιστορικών και προϊστορικών στοιχείων. Αντίθετα θα μπορούσε να υποστηρίξει κάποιος ότι η συμμετοχή και η συμβολή των γυναικών στις μυστηριακές τελετουργίες των Αρχαίων Μυστηρίων των αρχαιοτάτων χρόνων και η ενεργός παρουσία τους σε σημαντικά ιπποτικά Τάγματα ενισχύει την θέση ότι, όπως ο Αντρικός Τεκτονισμός διαμορφώθηκε, "ως αφ’ εαυτού προερχόμενος", μέσα στους αιώνες της ανθρώπινης εξέλιξης, ακριβώς έτσι και ο Γυναικείος Τεκτονισμός αναπτύχθηκε και υφίσταται.

​Τα πρωτόλεια στοιχεία γέννησης του Αντρικού Τεκτονισμού εμφανίστηκαν με αφετηρία τις πνευματικές αναζητήσεις και τις μυστηριακές τελετές των αρχαίων, που έτειναν προς το Υπέρτατον Όν. Εν συνεχεία με την χρήση των οργανωτικών δομών και της δικτύωσης των λιθοξόων του Μεσαίωνα και με τις οργανωτικές ικανότητες και το κοινωνικό πνεύμα στήριξης των αδυνάμων, των Ιπποτικών Ταγμάτων, δημιουργήθηκε και αναπτύχθηκε ως ένα ιδιότυπο σύστημα Ηθικής .

​Οι προαναφερθείσες συνθήκες διαμόρφωσαν εκείνη την συσσωρευμένη τεχνογνωσία, η οποία με τις κατάλληλες κοινωνικές προϋποθέσεις οδήγησε, στην ίδρυση της πρώτης Μεγάλης Στοάς της Αγγλίας, την 24η Ιουνίου του 1717, δηλαδή την επίσημη ίδρυση και λειτουργία του σύγχρονου Τεκτονισμού. Βάσει των στοιχείων τα οποία παρατίθενται κατωτέρω, ιστορικές και προϊστορικές πηγές ισχυρίζονται ότι και οι γυναίκες, προς κάλυψη των δικών τους πνευματικών αναζητήσεων και υπαρξιακών προβληματισμών συμμετείχαν ενεργά στα Αρχαία Μυστήρια.Η δε κοινωνική τους ευαισθησία για την ανθρώπινη ελευθερία, την δικαιοσύνη και την προστασία των αδυνάμων τις ώθησε σε ενεργό συμμετοχή και στα Ιπποτικά Τάγματα.

​Τα στοιχεία αυτά πιστοποιούν ότι και ο Γυναικείος Τεκτονισμός, όπως ακριβώς και ο Αντρικός Τεκτονισμός, αφενός έχει τις ρίζες του στα απώτατα βάθη της αρχαιότητος και μάλιστα είναι αρχέγονος και αφετέρου στη συνέχεια αναδεικνύεται στην σύγχρονη κοινωνία μέσω της παρουσίας των γυναικών στα Ιπποτικά Τάγματα και όχι μόνον, χαρακτηρίζεται κατά συνέπεια και αυτός ως , "αφ ' εαυτού προερχόμενος".

Η μη συμμετοχή των γυναικών στις συντεχνίες των λιθοξόων, καθόλου δεν αποδυναμώνει το τελικό πνευματικό, κοινωνικό δημιούργημα, δηλαδή τον Γυναικείο Τεκτονισμό. Σημειώνεται ότι σύγχρονες προσεγγίσεις αναφέρουν ότι ο Γυναικείος Τεκτονισμός έκανε την εμφάνιση του στις αρχές του 18ου αιώνα και συγκεκριμένα γύρω στο 1730 με την μορφή των "Ανδρόγυνων Στοών", τις οποίες ίδρυσαν άντρες τέκτονες και στις οποίες οι γυναίκες συμμετείχαν ως απλά μέλη. Το πρώτο Τάγμα αυτού του τύπου ήταν το "Τάγμα των Ευτυχών" (OrdredeFelicitaires).

Στη συνέχεια λειτούργησαν οι "Στοές Υιοθεσίας" στις οποίες εντάχθηκαν γυναίκες με σκοπό την ενασχόλησή τους με τη φιλανθρωπία και τη φιλοσοφία.

Στις 4 Απριλίου του 1873 ιδρύθηκε στο Παρίσι από τη Marie Deraismes - η οποία θεωρείται η ιδρύτρια του Γυναικείου Τεκτονισμού- το Διεθνές Μικτό Τάγμα με την επωνυμία "Το Ανθρώπινο Δίκαιο", (Le Droit Humain). ​Η συσσωρευμένη γνώση, η ιστορική μνήμη και η βελτίωση της κοινωνικής θέσης των γυναικών οδήγησαν στην εξέλιξη και λειτουργία του επίσημου σύγχρονου Γυναικείου Τεκτονισμού .

​Στην έρευνα που ακολουθεί αναδεικνύεται η παρουσία των γυναικών, είτε ως Μύστες είτε ως Ιέρειες, στην σύλληψη και την πραγματοποίηση των τελετουργικών διαδικασιών στα γνωστότερα Αρχαία Μυστήρια καθώς και η συμμετοχή τους σε Ιπποτικά Τάγματα. ​Συμπληρωματικά ο σκοπός της έρευνας θα μπορούσε να ενισχυθεί και από την ενεργό επιστημονική- φιλοσοφική δράση μεμονωμένων γυναικών όπως π.χ. της Υπατίας, της Αγνοδίκης, της Θεανούς, της Λασθενίας, της Διοτίμας, της Αρήτης κ.ά. Στην παρούσα έρευνα γίνεται απλά μνεία των ονομάτων τους.

 2. Αρχαία Μυστήρια

 "Μακάριος ο δια των Μυστηρίων διελθών, 
ούτος γιγνώσκει την αρχήν και το τέλος της ζωής"
Πίνδαρος

 Ο άνθρωπος, με την εμφάνιση του επί της γης, προσπαθούσε να εξηγήσει τις μεταβολές και τα στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντος το οποίο συνεχώς άλλαζε. Ταυτόχρονα μελετούσε τα μυστήρια της ζωής και του θανάτου μη δυνάμενος να κατανοήσει την αρχή και το τέλος της δικής του ύπαρξης. Από νωρίς άρχισε να πιστεύει ότι πέρα από τον κόσμο των αισθήσεων του και των αντιληπτών από τον ίδιο γεγονότων, υπήρχε μια άλλη πραγματικότητα, μια πραγματικότητα η οποία διαμορφωνόταν από αιώνιες συμπαντικές δυνάμεις, δυνάμεις οι οποίες πιθανόν επηρέαζαν την ύπαρξη του.

​Για την κατανόηση αυτής της υπερβατικής πραγματικότητας και του εναρμονισμού μαζί της ο άνθρωπος δημιούργησε τις θρησκείες σε συλλογικό επίπεδο και τις μυστηριακές τελετουργίες - λατρείες σε ατομικό επίπεδο, υψηλότερου πνευματικού προβληματισμού.Τις λατρείες αυτές τις αποκαλούσαν Μυστήρια, (Κοσμόπουλος, 2003).

​Ετυμολογικά η λέξη "μύστης" προέρχεται από το ρήμα μύω: "κλείνω τα μάτια και το στόμα" και αρχικώς αναφερόταν σε αυτόν που κλείνει το στόμα του και δεν αποκαλύπτει όσα είδε ή άκουσε σχετικά με την μυστική και συμβολική τελετουργία που ήταν το μυστήριο, (Μπαμπινιώτης, 2004). Κατά την αρχαιότητα τα Μυστήρια λέγονταν μερικές φορές "όργια", αν και όργια ήσαν κατ' αρχάς θυσίες και ορισμένες ιεροτελεστίες - τελετές, οι οποίες γίνονταν κατά την λατρεία του Διονύσου. Μια εκδοχή προέλευσης της λέξης "όργια", αναφέρει ότι προέρχεται από το "έοργα", το οποίο σχηματίζεται από το ρήμα έργω ή έρδω και σήμαινε κάμνω ή εργάζομαι. (Καλλέργη, 1981).

 Τα Αρχαία Μυστήρια αποτελούσαν ένα μέρος της θρησκευτικής ζωής και ήταν μια έκφραση του αισθήματος των ανθρώπων για κάτι ανώτερο από το ανθρώπινο. Θεωρούνταν θεόπνευστα συστήματα και οι τελετουργίες τους ακολουθούσαν μια καθιερωμένη διαδικασία. Τα συστήματα αυτά περιελάμβαναν διδασκαλίες-νουθεσίες, λατρευτικές πρακτικές, διαδικασίες κάθαρσης και ένα σύνολο πεποιθήσεων, αποτελούσαν δε μια μορφή θρησκευτικότητας και εξελίσσονταν παράλληλα προς την δημόσια θρησκεία, (Χριστάκου 2012). ​Τα Αρχαία Ελληνικά Mυστήρια και οι όποιες διασωθείσες πληροφορίες αποτελούν σήμερα, την αίγλη και το μεγαλείο της πνευματικής μας κληρονομιάς. Σημειώνεται ότι η εμφάνιση και λειτουργία των Μυστηρίων, απαιτεί την ύπαρξη ενός αρκετά ανεπτυγμένου πολιτιστικού-πνευματικού επιπέδου του ανθρώπου, στο οποίο η σύλληψη της έννοιας των θεών καθώς και ενός υπερβατικού κόσμου που υπάρχει πέρα από τις ανθρώπινες αισθήσεις, αποτελούν την αναγκαία προϋπόθεση για την ύπαρξή τους. ​Από τα υπάρχοντα στοιχεία καταγράφεται ότι στα Μυστήρια, διδάσκονταν συμβολικά και αλληγορικά η Κοσμογονία, η Θεογονία, η Πίστη στο Θείο, η αθανασία της ψυχής, η σημασία της Ζωής και του Θανάτου, η μετά θάνατον συνέχιση της ψυχής, και η Θεουργία.

Υπήρχε δε συσχέτιση όλων αυτών με την μελέτη της Φύσης και των Νόμων της. Βασικός σκοπός των Μυστηρίων ήταν η αποκάλυψη της αιώνιας αλήθειας, το ύψιστο μυστήριο του θανάτου, δηλαδή το "πέρασμα" από μια κατάσταση συνείδησης σε μια άλλη, σκοπός ο οποίος διατηρήθηκε για χιλιάδες χρόνια. Την αλήθεια αυτή προσπαθούσαν να προσεγγίσουν οι Μύστες-μυημένοι αναδύοντας το μεγαλείο του ψυχικού και πνευματικού κόσμου του ανθρώπου, με τελικό στόχο την προσδοκώμενη άνωθεν "επικοινωνία". ​Η προσπάθεια αποκάλυψης αυτής της αιώνιας αλήθειας αποτελεί ιδιαίτερη, προσωπική, ατομική υπόθεση του κάθε μυουμένου, ο οποίος κατά την διάρκεια της τελετουργίας της μύησης του, βιώνει την ιδέα του θανάτου και της αναγέννησης. Δηλαδή πεθαίνει το παλιό, ο παλιός του εαυτός και γεννιέται κάτι νέο πνευματικότερο, ικανό να πετύχει την κοινωνία του μύστη με το Θεό, την προσωπική ένωση με Εκείνον.

Μέσω αυτών των μυστηριακών τελετών, στις μυητικές διαδικασίες των οποίων συμμετείχαν ισότιμα άντρες και γυναίκες, οι μυημένοι, οι οποίοι πίστευαν στην ύπαρξη ενός υπερβατικού κόσμου, αφού είχαν περάσει τις διαδικασίες καθαρμού σώματος, συναισθημάτων και σκέψεων και είχαν απαλλαγεί από κάθε στοιχείο εξωτερικής δεισιδαιμονίας, οδηγούνταν στην ανακάλυψη των πιο απόκρυφων μερών της ύπαρξης τους. Είχαν δε ως τελικό στόχο την πνευματική τους ολοκλήρωση και αναγέννηση, δηλαδή την αναθεώρηση του περιεχομένου της ύπαρξης τους και τον επαναπροσανατολισμό της κυρίως σε πνευματικά ενδιαφέροντα (Kerenyi and all, 2005).

​Οι μυημένοι μέσω της μύησης υφίσταντο μια ουσιαστική μετάβαση της εσωτερικής τους κατάστασης σε ανώτερα πνευματικά επίπεδα, η οποία διατηρούνταν καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους, γεγονός που δηλώνει τον παιδαγωγικό χαρακτήρα που ενέχει η διαδικασία της μύησης.

​Η τήρηση της σιωπής από μέρους των μυστών σύμφωνα με τον L. Martin: "είχε παιδαγωγικό χαρακτήρα διότι αποσκοπούσε στην εξάσκηση της πειθαρχίας (sacra disciplina) των μελών αυτών των ομάδων, ένας χαρακτήρας που ενισχύεται ιδιαίτερα μέσω της παράδοσης και της προφορικής διδασκαλίας, διότι κατά τη διάρκεια των κλασικών και ελληνορωμαϊκών χρόνων δεν υπάρχουν μαρτυρίες για την ύπαρξη ιερών κειμένων".

​Την διαπλαστική δύναμη των Μυστηρίων εξαίρει ο Διόδωρος ο Σικελιώτης: 

- "Οι κοινωνήσαντες των Μυστηρίων και καλύτεροι πάσης πλευράς γίνονται και δυνατότεροι και ευσεβέστεροι", (Συνερχόμεθα εις τον Ναόν ίνα χαλιναγωγήσωμεν τα πάθη μας) (Καθητζιώτης, 1967).

 Οι τελετές μύησης στην αρχαιότητα αποτελούνταν από τις προκαταρκτικές τελετές εξαγνισμού, τη λεγόμενη κάθαρση, τις δημόσιες προπαρασκευαστικές τελετουργίες και θυσίες με τη συνάθροιση των μυστών για τον τελετουργικό χορό ή την πομπή, τη λεγόμενη σύστασις, την πομπή των μυστών από το κέντρο της δημόσιας λατρείας στον ιερό χώρο τέμενος της λατρευόμενης θεότητας και τη μύηση - τελετή τη συνάντηση δηλαδή με το ιερό στοιχείο, παρουσία της θεϊκής επιφάνειας (Χριστάκου, 2012).

​Κατά την κάθαρση και την μύηση-τελετή δεν μπορούσαν να συμμετάσχουν αμύητοι ενώ οι Μύστες, δια όρκου, απαγορευόταν να ανακοινώνουν το οτιδήποτε και ως εκ τούτου οι όποιες πληροφορίες υπάρχουν είναι ελλιπείς και οι ερευνητές καταβάλουν προσπάθεια να επιβεβαιώσουν, κατά το δυνατόν, και να καταγράψουν τα δεδομένα εκείνης της εποχής.

​Σχεδόν όλα τα Μυστήρια είχαν τις ίδιες αρχές, τους ίδιους σκοπούς και αρκετές κοινές τελετουργίες, όπως δε θα αναδειχθεί στην συνέχεια υπήρχαν σημαντικές επιδράσεις μεταξύ τους. Ο Σωκράτης στο έργο του Πλάτωνα "Φαίδων" παρουσιάζεται να λέει:

- "…Οι μυημένοι είναι βέβαιο ότι απολαμβάνουν την συντροφιά των θεών............ Μόνο με το θάνατο του σώματος  η ψυχή κατορθώνει να ζήσει τη δική της ζωή· Εάν λοιπόν ο άνθρωπος θέλει να μεθέξει στην αιώνια ζωή, που μόνο αυτή ταιριάζει στην ψυχή, πρέπει να πεθάνει, ως προς το σώμα, για τη γήινη ύπαρξη...."

Κατά τις μυστηριακές αυτές τελετές όλοι είχαν αντιληφθεί μια κεφαλαιώδη αλήθεια, την οποίαν η μεταγενέστερη ανθρώπινη κοινωνία αγνόησε : ότι η γυναίκα για να εκπληρώσει σωστά την αποστολή της είχε ανάγκη εκπαίδευσης και ειδικής μύησης. Γυναικεία μύηση συναντάμε στις Ινδίες την βεδική εποχή, στην Αίγυπτο στα Μυστήρια της Ίσιδος, καθώς και σε όλα σχεδόν τα Ελληνικά Μυστήρια, (Συρέ, 1981).

Σημειώνεται ότι στα γνωστότερα Ελληνικά Μυστήρια αυτής της πρώιμης εποχής, όπως στα Καβείρια, τα Κρητικά, τα Ορφικά, τα Πυθαγόρεια και τα Ελευσίνια, συμμετείχαν άντρες και οι γυναίκες, είτε ως μυούμενοι-μύστες είτε ως μέλη του Ιερατείου.

 Δηλαδή οι γυναίκες, ισότιμα με τους άντρες, είχαν ενεργό ρόλο σε τελετές καθαρμού και σε μυητικές τελετουργίες για τις οποίες πίστευαν ότι μπορούσαν να εξασφαλίσουν την απελευθέρωση της ψυχής από το υλικό-σωματικό στοιχείο, την "φυλακή" όπως το αποκαλούσαν, και την ένωσή της με το θεϊκό.

 Ο Ιορδάνης Πουλκούρας αναφέρει: ".... ο αρχετυπικός μύθος όλων σχεδόν των Μυστηρίων προέρχεται από τις τοτεμικές λατρείες που πρωτοκαθιέρωσαν οι γυναίκες των πρώτων κοινωνιών - μεγάλων οικογενειών. Οι κοινωνίες αυτές ήταν νομαδικές, τροφοσυλλεκτικές και μητριαρχικές και πρωτοεμφανίστηκαν στην Μινωική Κρήτη κατά τον 19ο προχριστιανικό αιώνα.

Οι γυναίκες που διοικούσαν την οικογένεια, από την στιγμή που οι άντρες-τροφοσυλλέκτες απουσίαζαν προς αναζήτηση τροφής, πρωτοκαθιέρωσαν τις λατρείες αυτές οι οποίες στηρίχτηκαν στον σεληνιακό κύκλο των εποχών, με κύριο ζητούμενο τη γονιμότητα και αργότερα πρόσθεσαν τις τελετές ενήβωσης και φυλετικής μύησης. Δοκιμασίες από τις οποίες έπρεπε να διέλθουν επιτυχώς τα νεαρά μέλη για να γίνουν δεκτά στον κόσμο των ενηλίκων.

Η αρχετυπική εικόνα που έχει φτάσει πανίσχυρη ως εμάς είναι της Ιερής μητέρας και του θείου βρέφους της. Του βρέφους που κάθε χρόνο πέθαινε για να αναγεννηθεί στο πρόσωπο ενός αλλού νεαρού μέλους της φυλής διαιωνίζοντας μέσα από αυτό το εποχικό δράμα, την αναγέννηση της φύσης. Και ακόμα της ελπίδας που υπήρχε για τα μέλη της φυλής στο σκοτάδι του Κάτω Κόσμου που δεν ήταν ένα εχθρικό τέλος αλλά μια οδός από την οποία όλοι έπρεπε να διέλθουν για να κατακτήσουν ως νέοι βλαστοί την αναγέννηση. Από αυτή την ηρωική διέλευση από τον Κάτω Κόσμο προέρχεται και ο αρχετυπικός μύθος όλων σχεδόν των μυστηρίων.

 Οι γυναίκες που ασχολούνται με την κοινότητα κάποια στιγμή επινοούν την καλλιέργεια και την αναπτύσσουν με τη βοήθεια των παιδιών. Γι αυτό παντού συναντάμε μια Μητέρα θεά (π.χ. τη Δήμητρα) που γνωρίζει το μυστικό και το διδάσκει σε ένα βασιλόπαιδο (π.χ. Τριπτόλεμο) για να το διαδώσει στους ανθρώπους.

Η μόνιμη καλλιέργεια παύει την ανάγκη της νομαδικής μετακίνησης με αποτέλεσμα την δημιουργία της πρώτης πόλης όπου σιγά - σιγά αρχίζει να συσσωρεύεται πλούτος. Ο πλούτος και η πόλη θέλουν προστασία και εκεί διεκδικεί θρησκευτική θέση ο ήδη αναβαθμισμένος άντρας αφού η δύναμή του είναι η εγγύηση.

Η μέχρι τότε μητρογραμμική διαδοχή μετατρέπεται σε πατρογραμμική. Πλέον δίπλα σε κάθε θεά αντιστοιχεί ένας Θεός και δίπλα σε κάθε γυναίκα αρχιέρεια ένας άντρας αρχιερέας. Αυτό διατηρείται και στα Ελευσίνια Μυστήρια όπου δίπλα στον Ιεροφάντη υπήρχε η Ιεροφάντης δίπλα στον Επιβώμιο ιερέα, ή Επώνυμος ιέρεια ......", (Πουλκουράς, 2008).

 Βάσει των ανωτέρω αναδεικνύεται η αρχέτυπος πρωτοβουλία των γυναικών στην δημιουργία των Αρχαίων Μυστηρίων. Δηλαδή η γυναίκα επινόησε, δημιούργησε και πραγματοποίησε τις πρώτες Μυστηριακές τελετές για την μελέτη της ζωής μέσω του θανάτου .

Η παρουσίαση η οποία θα ακολουθεί καταγράφει ότι τα Αρχαία Μυστήρια, όπως ακριβώς και ο Ελευθεροτεκτονισμός, είναι ένα σύστημα Ηθικής το οποίο βασίζεται επί της ανθρώπινης διανοήσεως και εξελίσσεται με στόχο την ηθική και πνευματική ανύψωση των ανθρώπων, μέσω των μυητικών διαδικασιών, οι οποίες κύρια στοχεύουν στην αυτογνωσία- εξερεύνηση του εσωτερικού μας κόσμου και στην αναζήτηση της Αληθείας.

Δηλαδή, όπως ακριβώς και οι Μύστες (άντρες και γυναίκες) των Αρχαίων Μυστηρίων, οι Τέκτονες συμμετέχουν σε μυητικές διαδικασίες με κύριο στόχο την πνευματική τους ανέλιξη μέσω της αυτογνωσίας και της αναζήτησης - καλλιέργειας εκείνων των αξιών που οδηγούν στην ηθική τελειοποίηση.

 Μελέτη της Δρ. Μαρία Ν. Σωτηράκου

• ​ΠΗΓΕΣ
• ΕVA CANTARELLA: "ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ", εκδόσεις Παπαδήμα, Αθήνα 1998
• Καλλέργη Διδώ, "Τα Αρχαία Μυστήρια", εκδόσεις ΙΔΕΟΘΕΑΤΡΟΝ, Αθήνα 1981
• Καθητζιώτης Κ., "ΤΕΚΤΟΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ". ΤΕΚΤΟΝΙΚΟΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΝ ΣΥΜΠΟΣΙΟΝ, Σ:. Στ:. ΑΔΩΝΙΣ, Λευκωσία 1974
• Kerenyi C., Walter Otto, Walter Wili, Paul Schmitt, "Ελληνικά Μυστήρια", εκδόσεις ΙΑΜΒΛΙΧΟΣ, Αθήνα 2005
• Κοσμόπουλος Μιχάλης, "Ελληνικά Μυστήρια", εκδόσεις ΕΝΑΛΙΟΣ, Αθήνα 2003
• Μαλτέζος Γ.Θ. "Μυστήρια των Προϊστορικών Χρόνων", Αθήνα 1934
• Μπαμπινιώτης Γιώργος, "Λεξικό για το σχολείο και το γραφείο", ΚΕΝΤΡΟ ΛΕΞΙΚΟΛΟΓΙΑΣ, ΑΘΗΝΑ 2004
• Πασσά Ι. ,"Η ΑΛΗΘΙΝΗ ΠΡΟΙΣΤΟΡΙΑ", εκδόσεις ΗΛΙΟΣ, ΑΘΗΝΑ 1985
• Πουλκούρας Ιορδάνης "Τα Ελευσίνια Μυστήρια", 7th Esoteric Quest Conference on The Mysteries and Philosophies of Antiquity, Σαμοθράκη 2008.
• Συρέ Εδουάρδος "Οι μεγάλοι μύστες", εκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ Αθήνα 1981
• Χριστάκου Μαρία, " Η Θρησκεία ως Σύστημα κατά την διάρκεια των Κλασικών Χρόνων", ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη 2012
• "Αρχαιολογικά Μυστήρια στην Ελλάδα", επιμέλεια έκδοσης Δώρα Γιαννιού, εκδόσεις ΑΡΧΕΤΥΠΟΝ, Αθήνα 2005
• "ΛΑΤΡΕΙΕΣ ΣΤΗΝ 'ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ TOY ΑΡΧΑΙΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ", ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΡΕΥΝΩΝ, 2002
• http://greekworldhistory.blogspot.gr/2014/08/blog-post_25.html
• www.peraapotimytho.com
• www.esoterika.gr
•  ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ

Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΑ ΟΡΦΙΚΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ

"Πρώτος Ορφεύς Μυστήρια θεών παρέδωκεν, όθεν και θρησκεία τα Μυστήρια καλείται από του Θρακός Ορφέως".

Ο Απολλόδωρος, ο αρχαίος ιστορικός και μυθογράφος αναφέρει για τον Ορφέα:

- "Εύρε δε ο Ορφεύς και τα Διονύσου Μυστήρια και τας τελετάς τας γιγνομένας διά τον Διόνυσον, καλούμεν δε Ορφικάς και τέθαπται περί την Πιερίαν διασπασθείς υπό των Μαινάδων".

Πυρήνας των Ορφικών Μυστηρίων είναι ο μύθος της Τιτανικής-Διονυσιακής καταγωγής του ανθρώπου ο οποίος δημιούργησε την πίστη ότι τα σώμα είναι ο τάφος της ψυχής, δηλαδή το δόγμα "σώμα-σήμα". Η τιτανική φύση του ανθρώπου αναφέρεται ως το Ορφικό προπατορικό αμάρτημα από το οποίο ο άνθρωπος πρέπει να απελευθερωθεί. Αυτό οδήγησε τους Ορφικούς να υποτιμήσουν την ανθρώπινη ζωή και να οδηγηθούν στην πεποίθηση ότι ο άνθρωπος πρέπει να λυτρωθεί διώχνοντας το Τιτανικό και σώζοντας το Διονυσιακό στοιχείο στον εαυτόν του.

Δηλαδή η Θεϊκή ψυχή πρέπει να αγωνιστεί για να επιστρέψει στην πηγή της.

Αυτό ήταν το κύριο περιεχόμενο και ο στόχος των Ορφικών Μυστηρίων.

 Παράλληλα στα Ορφικά Μυστήρια παρουσιάζεται μια ισχυρή αίσθηση Δικαιοσύνης και ανταπόδοσης που συνδυάζεται με την απελευθέρωση της ψυχής από το σώμα. Προς τούτο οι τελετές εξαγνισμού-σε αντίθεση με τα Καβείρια και τα Ελευσίνια Μυστήρια- γίνονται καθ' όλη την διάρκεια της ζωής των μυημένων, ορίζοντας μεταξύ άλλων τον Ορφικό βίο.

 Η πίστη στην δίκαιη ανταπόδοση και την εξιλέωση οδήγησε τους Ορφικούς να διαμορφώσουν για πρώτη φορά, στην άλλη ζωή τους κριτές των νεκρών, την βρύση της Μνημοσύνης και της Λήθης, ο καλός και δίκαιος θάνατος και ο αντίθετος του. Ήταν οι πρώτοι που μίλησαν για την "κόλαση" για τους ακάθαρτους και τους κακούς.  ,( Kerenyi et all,2005).

Ο Ορφέας για την πραγματοποίηση των Ορφικών Μυστηρίων δημιούργησε ομάδες γυναικών και αντρών - θρησκευτικούς θιάσους, όπως τους ονόμαζαν στην Ελλάδα, οι άνθρωποι αυτοί ήταν μυημένοι στην Ορφική Θρησκεία, είχαν έναν ιδιαίτερο τρόπο ζωής (Ορφικό βίο) ορισμένη αντίληψη του Θείου (Ορφική Θεολογία) και συγκεκριμένη συμπεριφορά.

Οι θίασοι αυτοί πραγματοποιούσαν τις Ορφικές Τελετές - Μυστήρια, (Αδαμίδης, 2017).

Το τυπικό μυήσεως στα Ορφικά Μυστήρια αποδίδεται στον Ορφέα καθώς και η ίδρυση του Τελεστηρίου στα Λείβηθρα της Πιερίας.

Οι μυθικές ιστορίες οι οποίες αναφέρονται στα Ορφικά Μυστήρια, πέρα από τον τρισυπόστατο Διόνυσο,  χαρακτηρίζονται  ιδιαίτερα με την ζωή του Ορφέα  : α) ο θρύλος  της γέννησής του, β) η αναζήτηση της γυναίκας του Ευρυδίκης, και γ) ο μύθος του θανάτου του από τις Μαινάδες.

Τα Ορφικά Μυστήρια, ήταν τα μοναδικά Μυστήρια τα οποία δημιουργήθηκαν μέσα από μια υπάρχουσα θρησκεία και ο μύθος στον οποίον στηρίχθηκαν αλληγορικά αναφέρεται στο περιεχόμενο της εν λόγω θρησκείας.

Τα Ορφικά Μυστήρια δεν γινόντουσαν σε καθορισμένες τοποθεσίες - ναούς, αλλά σε "ιερά σπίτια" ή σε  απλά σπήλαια. Το γεγονός αυτό οδήγησε στην γνώση ελάχιστων στοιχείων για τα δρώμενα των τελετών τους.

Οι τελετές των Ορφικών Μυστηρίων γινόντουσαν την νύκτα. Στο άδυτο του "ναού" ο Ιεροφάντης άναβε την τελετουργική Πυρά από μία συνεχώς καίουσα Ιερά Πηγή και εμφανιζόταν μπροστά στους μυημένους.

Η μύηση στον Ορφισμό περιελάμβανε τελετουργίες  καθαρμού και την αναπαράσταση ενός ιερού δράματος εμπνευσμένου από τον θάνατο του Διονύσου-Ζαγρέως. Οι μύστες βάφονταν με ασβέστη και γύψο, ως σύμβολο του τιτανικού στοιχείου που υπήρχε μέσα τους, διότι με ασβέστη είχαν βαφτεί και οι Τιτάνες για να ξεγελάσουν τον Διόνυσο-Ζαγρέα. Αυτό θύμιζε στους μύστες την τιτανική καταγωγή τους επομένως και το τιτανικό "προπατορικό αμάρτημα" καθώς και το μαρτύριο του Διονύσου και την λύτρωση του ανθρώπου.

Στον πρώτο βαθμό μύησης, άντρες και γυναίκες υποβάλλονταν σε πενταετή σιγή.

Στον δεύτερο βαθμό μυούνταν μόνο όσοι ήσαν εξαγνισμένοι στο σώμα και στο νου, δηλαδή "είχαν χαλιναγωγήσει τα πάθη τους, υψούμενοι υπεράνω των συμφερόντων".

Στον τρίτο βαθμό  μυούνταν μόνο φωτισμένοι και εμπνευσμένοι, γυναίκες και άντρες, "ικανοί να αναγνώσουν την "Ορφική Βίβλο".

Οι μυούμενοι στα Ορφικά Μυστήρια αποτελούσαν μια τάξη με αυστηρή θρησκευτική πειθαρχία, ασκητική δίαιτα και κρατούσαν με ευλάβεια τις μυστικές διατάξεις, υποβαλλόμενοι σε συνεχείς ψυχικούς και σωματικούς καθαρμούς. Απαιτούσαν, με θρησκευτική ευλάβεια, σιγή εφ' όρου ζωής, για τις μυητικές διαδικασίες και τις τελετές καθαρμού.

 Οι μύστες συμμετείχαν σε μυστικούς δείπνους, κατά την διάρκεια των οποίων  μεταλάμβαναν άρτο και οίνο, που αντιπροσώπευαν τη Δήμητρα και το Διόνυσο, ως μέσο αναζωογόνησης της ύλης και πνευματικής κάθαρσης, (συμβολικά έπιναν το αίμα του θυσιαζόμενου ταύρου και έτρωγαν το σώμα του), ο ταύρος αντιπροσώπευε τον Διόνυσο.

Κατά την διάρκεια της μύησης γινόταν και η τελετή της ωμοφαγίας όπου θυσιαζόταν ένας ταύρος που συμβόλιζε τον Διόνυσο και του οποίου οι σάρκες τρώγονταν ωμές προκειμένου οι συμμετέχοντες στην τελετή να ενωθούν με τον ταύρο-Διόνυσο, δηλαδή ερχόταν σε μυστικιστική ένωση με τον θεό του. Ήταν ένας τρόπος μετάδοσης της θεϊκής ζωής. Η ωμοφαγία, δηλαδή η βρώση ωμού κρέατος ήταν από τα κύρια μέρη των Ορφικών Μυστηρίων .

Ο σκοπός της μύησης στον Ορφισμό είναι εσχατολογικός, δηλαδή να λυτρώνει τον άνθρωπο από την ύλη, από το στοιχείο εκείνο της ύπαρξης του που τον βαραίνει. "Από τον οδυνηρό κύκλο ξέφυγα πετώντας", λέει ο ορφικός μύστης έχοντας λυτρωθεί από τις αλλεπάλληλες γεννήσεις. Η λύτρωση αυτή εναπόκειτο όχι μόνο στην μύηση αλλά και στις πράξεις που θα έκανε ο άνθρωπος στην εκάστοτε επίγεια ζωή του. Εάν παρέμενε αμαρτωλός τότε θα αναγκαζόταν να πιεί από την πηγή της Λήθης και να επαναγεννηθεί σε άνθρωπο ή ζώο. Αν όμως κατάφερνε να λυτρωθεί τότε θα ενωνόταν με την παγκόσμια ψυχή, με την θεότητα δηλαδή, αναφωνώντας: "από άνθρωπος έγινα θεός"! Για να φτάσει σε αυτό το στάδιο όμως έπρεπε να λυτρωθεί από τον κύκλο των συνεχών επαναγεννήσεων, από την μετενσάρκωση δηλαδή.

 Ένα από τα βασικά δόγματα του Ορφισμού ήταν η μετενσάρκωση, το ταξίδι δηλαδή της ψυχής μέσα από αλλεπάλληλες μετενσαρκώσεις από το ένα σώμα στο άλλο. Το ταξίδι αυτό είχε σκοπό να καθαρθεί η ψυχή και καθαρισμένη από κάθε τιτανικό-αμαρτωλό στοιχείο της, τελικά να γίνει ένα καθαρό πνεύμα και να ενωθεί με το παγκόσμιο πνεύμα στο οποίο και ανήκε. Το κάθε σώμα δεν ήταν παρά το σήμα-τάφος της ψυχής από το οποίο εκείνη έπρεπε να λυτρωθεί. Μετά τον θάνατο και την ταφή του σώματος η ψυχή διεκδικούσε την θεϊκή της καταγωγή (Τσοπάνη, 2017).

 Αυτό αποκαλύπτει και η χρυσή πλάκα του Ιππωνίου η οποία αναφερόμενη στην καταγωγή της ψυχής γράφει: «Είμαι παιδί της Γης και του Έναστρου Ουρανού».

Ο μύθος του θεού Διονύσου του Ζαγρέα

Σύμφωνα με τον ορφικό μύθο στο τέλος της γενεαλογικής σειράς των θεών βρίσκεται ο γιός του Δία και της Περσεφόνης, ο Διόνυσος, που παίρνει το όνομα του θεού του κάτω κόσμου, του  Ζαγρέα, ο κυβερνήτης των νεκρών.

Ο Διόνυσος Ζαγρέας είναι ο δεύτερος Διόνυσος ( ο πρώτος είναι ο Φάνης-Διόνυσος, ο θεός του φωτός, ο πρώτος θεός που εμφανίστηκε γνωστός ως Πρωτόγονος).

Ο Ζεύς  όρισε τον μικρό Διόνυσο κυρίαρχο θεό, κυβερνήτη του κάτω και του πάνω κόσμου, δηλαδή διάδοχό του. Ο ορφικός ύμνος αναφέρει ότι η τρομερή δύναμη που έδωσε ο Ζεύς στον μικρό Διόνυσο προκάλεσαν την ζήλεια της Ήρας και τον φθόνο των Τιτάνων οι οποίοι μετά από προτροπή της Ήρας και έχοντας αλείψει τα πρόσωπά τους με γύψο αφού απέσπασαν την προσοχή του με έναν καθρέφτη  τον κομμάτιασαν και τον κατασπάραξαν. Εξοργισμένος ο Δίας τους έκαψε με κεραυνό. Η Αθηνά διέσωσε την καρδιά του Διονύσου και την μετέφερε στον Δία, ο οποίος την έφαγε και κατ' αυτόν τον τρόπο διαφύλαξε μέσα του την φύση του πατέρα-παιδιού του, Διονύσου. Κατόπιν με την Σεμέλη, μια φρακοφρυγική θεά της γης, απέκτησε τον τρίτο Διόνυσο, ο ίδιος μύθος αναφέρει ότι ο πατέρας-Ζευς κυοφόρησε το παιδί στον μηρό του.

 Από τη στάχτη των Τιτάνων αναπήδησε η ανθρώπινη φυλή η οποία συνεχίζει να ζει, έτσι  δημιουργήθηκαν οι άνθρωποι οι οποίοι έφεραν μέσα τους το τιτανικό στοιχείο, το κατώτερο και αμαρτωλό. Ταυτόχρονα όμως επειδή οι Τιτάνες είχαν φάει τον Διόνυσο η ανθρώπινη φυλή είχε και το  θεϊκό στοιχείο. Αυτό οδηγεί στην θέση ότι ο άνθρωπος είναι ένα πλάσμα καλό και κακό, Τιτανικής και Διονυσιακής καταγωγής.  

Αυτός ο μύθος εκφράζει την ανθρωπογονία του Ορφισμού. Δεμένοι οντολογικά με την τιτανική φύση οι άνθρωποι διατηρούν μέσα τους την ροπή προς το κακό, (το ορφικό προπατορικό αμάρτημα). Από εδώ προέρχεται και η αντίθεση μεταξύ σώματος και ψυχής. Το σώμα έλκει την καταγωγή του από τιτανική ρίζα ενώ η ψυχή από θεϊκή φλόγα. Οι Ορφικοί διακήρυσσαν πως η θεϊκή ψυχή πρέπει να αγωνιστεί για να επιστρέψει στην πηγή της ζωής,(Τσοπανη,2017).

Ο Ορφικός μύθος της γένεσης του κόσμου, του τρισυπόστατου Διόνυσου, των θεών και του ανθρώπου, προσφέρει μια μοναδική έκφραση της αιωνιότητας της ψυχής, του "ενός και των πάντων', της ζωής που αναβλύζει από την δύναμη και το πνεύμα του Διονύσου, της λύτρωσης και της επιστροφής της ψυχής στην θεϊκή της κατοικία, ( Kerenyi et all,2005).

Επίλογος

Όλοι οι ερευνητές συγκλίνουν στην άποψη ότι ο Ορφέας ήταν υπαρκτό πρόσωπο. Η μορφή του είναι κυρίαρχη στο χώρο της Κοσμογονίας και της Θεογονίας και αυτό διότι η χρήση του μύθου του τρισυπόστατου Διονύσου στα Μυστήρια του δημιούργησε μια θεοσοφική γραμμή με αφετηρία τον έναν, τον Φάνη-Διόνυσο και πέρας τον μονοθεϊσμό. Οι βασικές θέσεις του Ορφισμού πέραν της επίδρασης που είχαν στην θρησκευτική ζωή των ιστορικών χρόνων, επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό και το περιεχόμενο του Χριστιανισμού.

Η επιρροή που άσκησε ο Ορφισμός στα επόμενα θρησκευτικά και φιλοσοφικά ρεύματα είναι καθοριστική.

Από τα τρία βασικά δόγματα του,  το δόγμα της Θεϊκής μορφής της ψυχής ,  άρα η αθανασία της ψυχής (ως θεϊκή)που είναι φυλακισμένη στο σώμα, "σώμα-σήμα", και το δόγμα της τιμωρίας και της ανταπόδοσης στον άλλον κόσμο, η δικαίωση των αγαθών ανθρώπων και η σκληρή τιμωρία των αμαρτωλών(ύπαρξη κόλασης), είναι στοιχεία τα οποία εμπεριέχονται στην Χριστιανική θρησκεία.  Επίσης ο Λυτρωτής-Ιησούς ήταν, όπως και ο Διόνυσος, τέκνο του θεού και μίας θνητής και πριν αρχίσει η αποστολή του να έχει αποτελέσματα, χρειάστηκε  να πεθάνει και να αναστηθεί. Επίσης ο Ορφικός βίος έχει πολλά κοινά στοιχεία με τον ασκητικό βίο που υποστηρίζει και επιβάλει στους πιστούς του ο Χριστιανισμός.

Ο Πυθαγόρας υιοθέτησε τόσο το δόγμα της μετενσάρκωσης όσο και τους κανόνες της Ορφικής ζωής.

Ο Πλάτωνας βασίστηκε στη θεωρία περί αθανασίας της ψυχής και την επέκτεινε.

Η απώλεια της Ευρυδίκης οδήγησε τον Ορφέα στην άρνηση των γυναικών, γεγονός το οποίο, όπως αναφέρει ο μύθος, έκανε τις Μαινάδες, ιέρειες του Διονύσου, να τον μισήσουν και να τον θανατώσουν.

Αυτό δεν τον εμπόδισε στην δημιουργία των "θιάσων" του, των Μυστών του,  να συμπεριλάβει και γυναίκες οι οποίες συμμετείχαν στις μυήσεις και στις τελετές των Ορφικών  Μυστηρίων.

 Επομένως και στα Ορφικά Μυστήρια είναι ισότιμα υπαρκτή  η παρουσία των γυναικών, με αυτή των αντρών.

ΠΗΓΗ Γυναικείος Τεκτονισμός : Ως "αφ' εαυτού προερχόμενος" 

της Δρ. Μαρία Ν. Σωτηράκου

Βιβλιογραφία 

• Αδαμίδης Γεώργιος, (2019), " Ορφέας &Λείβηθρα. Τα ίχνη του παρελθόντος, Μύθος & Αλήθεια",7ο Πανελλήνιο Συνέδριο Φοιτητών Αρχαιολογίας, ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη
• Γιαννακάκης Γ.(1959), "Ιστορία της Θράκης", ΘΡΑΚΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ, Θρακικό Κέντρο, Αθήνα.
• Διασταυρίδης,(2015), "Ανατομική ερμηνεία της ψυχής στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία", Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.
• Ιωαννίδου Π.(2011),"Ολυμπιάδα: γυναίκα ανάμεσα στο μύθο και την πραγματικότητα",  Διπλωματική Εργασία, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Ρόδος.
• Καθητζιώτης Κ.(1974) "ΤΕΚΤΟΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ", ΤΕΚΤΟΝΙΚΟΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΝ ΣΥΜΠΟΣΙΟΝ, Σ:. Στ:. ΑΔΩΝΙΣ, Λευκωσία.
• Καλλέργη Διδώ,(1981), "Τα Αρχαία Μυστήρια", εκδόσεις ΙΔΕΟΘΕΑΤΡΟΝ, Αθήνα.
• Κοσμόπουλος Μιχάλης,(2003), "Ελληνικά Μυστήρια", εκδόσεις ΕΝΑΛΙΟΣ, Αθήνα.
• Λεκατσά, Π. (2000), "Η ψυχή: Η ιδέα της ψυχής και της αθανασίας της και τα έθιμα του θανάτου", (4η έκδ.), εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα.
• Λεφάκη(Δομινου) Ι. Θ. (1896), "ΜΕΛΕΤΗ ΕΠΙ ΤΩΝ ΕΛΕΥΣΙΝΙΩΝ ΜΥΣΤΗΡΙΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΜΑΝΤΕΙΩΝ", εκδόσεις ΜΠΟΓΙΑΤΗ, Αθήνα.
• Λοϊζου Παυλίνα(2017), "Η παρουσία του χορού στην Λατρευτική ζωή των Αρχαίων Ελλήνων", ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη.
• Μαλτέζος Θ.Γ.(1934), "Μυστήρια των Προϊστορικών Χρόνων",  Αθήνα.
• "Οι μεγάλοι μύστες, (Les grands inities)", Εδουάρδος Συρέ, ΚΑΚΤΟΣ 1981
• Ματσούκας Νίκος(1963), "Ζωή και Θάνατος κατά τας αντιλήψεις των Ορφικών Μυστηρίων", ΘΡΑΚΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ, Αθήνα.
• Νεγρεπόντης, Σ. (2005), "Σηµειώσεις του µαθήµατος Ιστορία των Αρχαίων Ελληνικών Μαθηµατικών – Στοιχεία Ευκλείδη", Πρόγραµµα Μεταπτυχιακών Σπουδών ∆ιδακτικής Μαθηµατικών, Μαθηµατικό Τµήµα Πανεπιστηµίου Αθηνών.
• Πανέτσου Μαρία (2014), "Ψυχή, Θάνατος και Πένθος στην Αρχαία Ελλάδα", Διπλωματική εργασία, Πανεπιστήμιο Κρήτης .
• Πασσάς Ι.(1985),"Η ΑΛΗΘΙΝΗ ΠΡΟΙΣΤΟΡΙΑ",  εκδόσεις ΗΛΙΟΣ, Αθήνα.
• Πασσάς Ι.(1954), "ΤΑ ΟΡΦΙΚΑ", εκδόσεις ΗΛΙΟΣ, Αθήνα.
• Πρόκλου," Περί της κατά Πλάτωνα θεολογίας", βιβλίο Α΄,26
• Τσοπάνης Κ.(2017), "Ορφικά Μυστήρια: Οι Ελληνικές ρίζες του Χριστιανισμού", www.istorikaxronika.com
• Φωτόπουλος Αποστόλης(2013), "Η Αυτογνωσία κατά τον Πυθαγόρα", Εναλλακτική Δράση, Αθήνα
• Χλέτσος, Β. "Πλωτίνος", (2003). Περιοδικό "Ελληνική Αγωγή", τ. Μαΐου 2003
• Χριστάκου Μαρία(2012), " Η Θρησκεία ως Σύστημα κατά την διάρκεια των Κλασικών Χρόνων", ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη.
• "ΛΑΤΡΕΙΕΣ ΣΤΗΝ 'ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ TOY ΑΡΧΑΙΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ", ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΡΕΥΝΩΝ, Αθήνα 2002.
• "Αρχαιολογικά Μυστήρια στην Ελλάδα", επιμέλεια έκδοσης Δώρα Γιαννιού, εκδόσεις ΑΡΧΕΤΥΠΟΝ, Αθήνα 2005
• Bachofen J. J. (1992), "Myth, Religion, and Mother Right", Princeton University Press, N.Y.
• Cantarella Εva(1998), "ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ", εκδόσεις Παπαδήμα, Αθήνα.
• Harrison Ellen Jane(1995),"Ορφική Φιλοσοφία", Μτφ Ε. Παπαδοπούλου Εκδόσεις Ιάμβλιχος.
• Hergenhahn, B.R. (2008), "Εισαγωγή στην ιστορία της Ψυχολογίας", (Ρ. Καρακατσάνη, μτφρ), εκδόσεις Λιβάνη, Αθήνα.
• Guthrie, W.K.C. (2000), "Ο Ορφέας και η αρχαία Ελληνική θρησκεία" (Χ. Μήνη, μτφρ.). Αθήνα: Ινστιτούτο του βιβλίου - Α. Καρδαμίτσα.
•  Kerenyi C., Walter Otto, Walter Wili, Paul Schmitt,(2005) "Ελληνικά Μυστήρια", εκδόσεις ΙΑΜΒΛΙΧΟΣ, Αθήνα.
• Rohde, E. (2004), "Ψυχή: Η λατρεία των ψυχών και οι αντιλήψεις περί αθανασίας στους Αρχαίους Έλληνες" (2ος τόμ.), (Κ. Παυλογεωργάτου, μτφρ.). εκδόσεις  Ιάμβλιχος, Αθήνα.
• www.diodos.gr
• www.peraapotimytho.com
• www.esoterika.gr
• nea-acropoli.gr
•  ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ

Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΑ ΚΑΒΕΙΡΙΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ

Οι Έλληνες θεωρούσαν πανάρχαια τα Μυστήρια των Καβείρων, υποστηρίζοντας ότι η αρχή τους χάνεται στα απώτατα χρόνια της ελληνικής προϊστορίας.

Ο Ηρόδοτος επιβεβαιώνει ότι ήταν αρχαιότερα των Ελευσινίων Μυστηρίων και είναι ο πρώτος συγγραφέας που μιλώντας για τα Μυστήρια της Σαμοθράκης τα αποδίδει στους αυτόχθονες κατοίκους οι οποίοι σύμφωνα με μια παράδοση ονομάζονταν Πελασγοί

Υπάρχουν πολλές εκδοχές αναφορικά με την προέλευση και δημιουργία των Μυστηρίων των Καβείρων, όλες αναφέρουν το γεγονός ότι κύριος τόπος τέλεσης ήταν η Σαμοθράκη και ότι ήταν αφιερωμένα στην Μεγάλη Μητέρα η οποία για τα Καβείρια Μυστήρια ταυτίζεται με την Δήμητρα.

1η εκδοχή:

Όπως αναφέρει ο Στράβωνας, ο ιστορικός Έφορος υποστηρίζει ότι οι Πελασγοί είχαν έρθει στην Σαμοθράκη από την περιοχή της Θήβας, εκεί υπήρχε μια πόλη κατά τον 8ο ή 7ο αιώνα π.Χ., που οι κάτοικοι την ονόμαζαν "Καβείριο", στην οποία βρισκόταν το Ιερό των Καβείρων όπου γίνονταν τα Μυστήρια. Τα Μυστήρια αυτά κατά μια εκδοχή του μύθου ήταν δώρο της Δήμητρας προς τους Καβειραίους, οι οποίοι ονόμαζαν την θεά "Καβείρια" ή απλώς "Μητέρα". Με την εγκατάσταση των Πελασγών στην Σαμοθράκη έφεραν και τα Μυστήρια των Καβείρων, (Kerenyi et all, 2005).

2η εκδοχή:

Τα Καβείρια Μυστήρια προέρχονται από την Φρυγία, όπου υπάρχει το βουνό "Κάβειρος", το οποίο ήταν αφιερωμένο στην Μεγάλη Μητέρα των θεών και οι Κάβειροι ήταν ακόλουθοι της, (όπως και οι Ιδαίοι Δάκτυλοι, οι Κουρήτες και οι Κορύβαντες).

3η εκδοχή:

Ο Ιάσονας ήταν ο ιδρυτής των Καβείριων Μυστηρίων και έτσι εξηγείται το γεγονός πως όλοι οι Αργοναύτες πριν την Αργοναυτική εκστρατεία μυήθηκαν στα Καβείρια Μυστήρια.

4η εκδοχή:

Ο Ηρόδοτος και ο Φερεκύδης(δάσκαλος του Πυθαγόρα) υποστηρίζουν ότι οι Κάβειροι είναι μια ομάδα χθονίων Θεοτήτων Θρακοπελασγικής προέλευσης, οι οποίοι είναι δαίμονες και παιδιά του Ηφαίστου, του θεού της φωτιάς και της νύμφης Καβειρούς, κόρης του Πρωτέα, εξ ού και το όνομά τους. Ο Ήφαιστος με την Καβειρώ, έκανε τρεις γιους, τους Καβείρους και τρεις κόρες, τις νύμφες Καβειρίδες ή σύμφωνα με άλλον μύθο γέννησαν τον Καδμίλο, από τον οποίο προήλθαν οι τρεις αρσενικοί και οι τρεις θηλυκοί Κάβειροι.

Ο ήρωας της παραδόσεως ήταν ο Κάδμος-Κάβειρος, σύζυγος της Αρμονίας και πατέρας της Σεμέλης, της μητέρας του Ιάκχου των Ελευσινίων. Ο Δημαγόρας αφηγείται πως η μητέρα της Αρμονίας, η Ηλέκτρα ήρθε από την Λιβύη και εγκαταστάθηκε στην Σαμοθράκη, όπου γέννησε τρία παιδιά από τον Δία, ανάμεσα τους και την Αρμονία. Λέγεται ότι ένα από τα ονόματα που έδιναν στην Δήμητρα ήταν και το "Ηλέκτρα".

Όταν ο Κάδμος βρισκόταν στη θάλασσα, κοντά στην Σαμοθράκη, αναζητώντας την αδελφή του, μυήθηκε στα Μυστήρια και κατά την διάρκεια της μύησης του είδε την Αρμονία την οποία απήγαγε, με την βοήθεια της Αθηνάς.

Βάσει αυτού του μύθου κατά την διάρκεια της μύησης οι μυούμενοι περιπλανώνται στο σκοτάδι αναζητώντας την Αρμονία. Σημειώνεται ότι και σήμερα στην Σαμοθράκη την αναζητούν στις τοπικές εορτές τους, (Κοσμόπουλος, 2007).

5η εκδοχή:

Μια παράδοση της περιοχής της Θεσσαλονίκης, της μεγάλης πόλης που είναι απέναντι από την Σαμοθράκη, μιλάει για τους δύο μεγαλύτερους Κάβειρους που σκότωσαν τον μικρότερο αδελφό τους κρύβοντας το κεφάλι του σε ύφασμα κόκκινο σαν το αίμα, (Kerenyi et all, 2005).Στη συνέχεια ο Καδμίλος - Ερμής με την βοήθεια τους τον ανέστησε αγγίζοντάς τον με το Κηρύκειο του, το οποίο θεωρούταν κατά τον Διόδωρο, προσωποποίηση της πίστης περί της Αθανασίας της Ψυχής.Τα Καβείρια Μυστήρια ετελούντο προς τιμήν του ήρωα αυτού ο οποίος εφονεύθη και ετάφη στους πρόποδες του Ολύμπου για να αναστηθεί κατά την εαρινή ισημερία και να γευθεί της Αθανασίας του Πνεύματος, (Καθητζιώτης, 1967).

Καβείρια Μυστήρια τελούνταν στην Λήμνο, την Ίμβρο, την Θήβα και σε άλλες περιοχές, σπουδαιότερα όλων όμως ήταν τα της Σαμοθράκης, τα οποία έμοιαζαν με τα Ελευσίνια Μυστήρια.

Η ιστορία της Σαμοθράκης είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ιστορία και τη λατρεία των Καβειρίων Μυστηρίων που ανέδειξαν το νησί τόσο κατά την κλασσική, όσο, και κυρίως, κατά την ελληνιστική εποχή, σε σπουδαίο πανελλήνιο και διεθνές, για την εποχή, θρησκευτικό κέντρο, αφού εκεί πήγαιναν θεωροί, μύστες και πλήθος κόσμου από πολλές πόλεις της Ασίας, της Θράκης και της Μακεδονίας.

Βασιλείς, πρίγκιπες, άρχοντες, στρατηγοί, ιστορικοί, ρήτορες, μυούνταν στα Καβείρια Μυστήρια για να γίνουν άνθρωποι ηθικά καλύτεροι, ευσεβείς, για ν' αναζητήσουν τη βαθύτερη ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης και πάντα τρέφοντας την ελπίδα της "καλής τύχης", ( Ιωαννίδου 2011).

Οι Κάβειροι ήταν μυστηριακές θεότητες και οι Έλληνες τους αποκαλούσαν "Μεγάλους Θεούς", πολλοί δε τους ταύτιζαν με τους Διόσκουρους οι οποίοι ήταν οι προστάτες των ναυτιλλομένων. Το όνομα τους είναι μάλλον Φοινικικής προελεύσεως και σημαίνει τους ισχυρούς και μεγάλους θεούς και δαίμονες οι οποίοι λατρεύτηκαν κυρίως στην Σαμοθράκη. Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι οι Κάβειροι λατρεύονταν και εις την Μέμφιδα της Αιγύπτου.

Κατά τον Στράβωνα :" Για τους εν Σαμοθράκη τιμώμενους θεούς πολλοί έχουν πει ότι είναι οι Κάβειροι οι ίδιοι, αλλά ούτε και αυτοί που είπαν αυτό, μπορούν να μας πουν ποιοί ήταν οι Κάβειροι στην πραγματικότητα…".

Η λατρεία των Μεγάλων αυτών Θεών, είχε αρχές προελληνικές και ο μύθος αναφέρει ότι η πρωταρχική γυναικεία θεότητα που κυριαρχούσε ανάμεσα τους με το όνομα Αφίερος ή Αξίερος, ήταν η Μεγάλη Μητέρα, η Μητέρα Φύση, στην οποία, ως θεά της γονιμότητας, ήταν αφιερωμένα τα Μυστήρια.

Πιθανότατα η Μεγάλη Μητέρα ταυτίστηκε με την Δήμητρα και ήταν ο κύριος άξονας γύρω από τον οποίο συγκεντρώνονταν πολλές θεότητες. Δίπλα στην Μεγάλη Θεά ήταν ο σύζυγος της ο Κάδμιλος ή Αξίερος που ταυτίστηκε με τον Ερμή. Στους Κάβειρους - Μεγάλους θεούς ανήκει και ένας θεός του Κάτω Κόσμου με την γυναίκα του, ο Αξιόκερσος και η Αξιόκερσα, οι οποίοι ταυτίζονταν με τον Άδη ή Πλούτωνα και την Περσεφόνη αντίστοιχα. Ο μύθος της αρπαγής της θεάς από τον θεό του Κάτω Κόσμου αποτελούσε μέρος ενός δράματος στις γιορτές της Σαμοθράκης με την παρουσία τελετουργικών χορών,(Λοϊζου, 2017). Επομένως οι Κάβειροι ήταν τέσσερις, η Αξίερος ο Κάδμιλος-Αξίερος, ο Αξιόκερσος, και η Αξιόκερσα, δύο γυναίκες και δύο άντρες.

Εκ των ανωτέρω αναδεικνύεται ότι πρωταρχική Ελληνική αντίληψη ήταν η τέλεια αρμονία και ισορροπία για την ισότιμη αναφορά στο αρσενικό και στο θηλυκό, και συντίθεται έτσι η τέλεια τετράδα των Μεγάλων θεών. Στα Μυστήρια αυτά, γίνονταν δεκτοί όλοι οι άνθρωποι, ανεξαρτήτως φύλου, φυλής, εθνικότητας και κοινωνικής τάξης, ακόμα και οι δούλοι, αρκεί να μην επιβαρύνονταν με ανόσιες πράξεις. Δηλαδή τα Καβείρια Μυστήρια είχαν έναν πανανθρώπινο χαρακτήρα, σε αντίθεση με τα Ελευσίνια στα οποία μπορούσαν να συμμετάσχουν μόνο Έλληνες. Σκοπός των Μυστηρίων ήταν να απομακρύνει το φόβο του θανάτου και να αποκαλύψει αιώνιες αλήθειες που σχετίζονται με την τύχη της ψυχής μετά το θάνατο, οδηγώντας τους μυούμενους στην ηθικοποίηση.

Ο Αριστοτέλης αναφέρει ότι η λατρεία τους περιελάμβανε συγχρόνως μουσική με τύμπανα,(όπως θα δούμε στην "θρόνωση"), γεγονός το οποίο οδήγησε στην γέννηση του Διθυράμβου, (Μαλτέζος, 1934). Το Ιερόν τους εθεωρείτο άδυτο και μόνον οι ιερείς είχαν το δικαίωμα να παρευρίσκονται εις αυτό. Μπροστά στο άβατο του Ιερού υπήρχε επιγραφή, που απαγόρευε την είσοδο με λιτό, αλλά απόλυτο, τρόπο: «Αμύητον μη εισιέναι», (Χλέτσος, 2003). Διηγούνται ότι κατά την εκστρατεία του Ξέρξου κατά της Ελλάδος 480 π.Χ., πέρσες στρατιώτες, οι οποίοι τόλμησαν να εισέλθουν στο Ιερό, κατελήφθησαν αμέσως υπό μανίας. Επίσης επί βασιλείας του Φιλίππου της Μακεδονίας, Μακεδόνες αξιωματικοί, οι οποίοι θέλησαν να εισέλθουν εις το Ιερό, κατακεραυνώθηκαν.

Ήταν τόσο αυστηρά τα Καβείρια Μυστήρια ώστε μόνο οι πολύ προχωρημένοι εις την μύηση γνώριζαν στοιχειωδώς τα αποκεκριμένα των Μυστηρίων. Οι μυούμενοι στα Καβείρια Μυστήρια, όπως και στα άλλα Μυστήρια, δεσμεύονταν υπό φοβερών όρκων, ότι θα διαφύλασσαν μέχρι θανάτου τα μυστικά, τα οποία θα μάθαιναν, χωρίς να έχουν το δικαίωμα να αναφέρουν τίποτα σχετικό σε κανέναν, (Γιαννακάκης, 1959).

Ο Πλούταρχος αναφέρει: «Οποίοι τινές είναι οι Κάβειροι και όποια τινά μυστήρια τελούν εις την Μητέρα Ρέαν θα ζητήσω συγγνώμη από τους φιλομαθείς διά την σιωπήν μου αυτήν. Οποία δε η παρακαταθήκη και τα εις αυτήν τελούμενα δεν μου επιτρέπεται να γράψω».

Με την έναρξη των μυσταγωγικών τελετών και στην Λήμνο και στην Σαμοθράκη, έσβηναν όλα τα φώτα στο και πένθος απλωνόταν παντού. Ταυτόχρονα νηστεία και θρήνος επικρατούσε έως ότου έρθει με πλοίο το «ιερό Άγιο φως» από την Δήλο. Με την άφιξη του «Αγίου φωτός» οι κάτοικοι θεωρούσαν τους εαυτούς τους "αναγεννηθέντες". Για αυτό τον λόγο και η λαμπάδα ήταν το σύμβολο των Καβείρων.

Ο Θέων ο Σμυρναίος (2ος αι. μ.Χ.) υποστηρίζει πως η μύηση στα Καβείρια Μυστήρια αποτελούνταν από πέντε μέρη, τα εξής: Καθαρμός, Τελετή Παράδοσης, Εποπτεία, Ανάδεση στεφάνων, Τελειοποίηση και Ευδαιμονία.

Οι μυητικές τελετές διαρκούσαν 9 ημέρες, και περιελάμβαναν εκτός από τους προκαταρκτικούς καθαρμούς, νηστείες και την εξομολόγηση με σκοπό την ψυχική κάθαρση. Κατά την τελετή της παραδόσεως πραγματοποιούνταν η διδασκαλία και η ερμηνεία του τελετουργικού και συμβολικού τμήματος των Μυστηρίων. Τα όσα εξελίσσονταν κατά τη διάρκεια των τελετών αυτών δεν ήταν ευρέως γνωστά. Από διάφορες επιγραφές γίνεται λόγος για δύο βαθμούς μύησης. Τους απλούς μύστες και τους ευσεβείς. Οι ευσεβείς είχαν το δικαίωμα να συμμετέχουν στις μυστηριώδεις τελετές.

Ο Λίβιος αναφέρει ότι της Μυήσεως προηγείτο η "πρόρρησις", έλεγχος δηλαδή ότι οι υποψήφιοι ήθελαν να μυηθούν. Και ακολουθούσε η "θρόνωση". Ο μυούμενος καθόταν στο κέντρο μιας κυκλικής περιοχής με τα μάτια δεμένα, του φορούσαν στεφάνι από κλαδί ελιάς και μια κόκκινη ταινία στη μέση του. Μπροστά του έκαιγε φωτιά και γύρω από αυτήν εμπνευσμένοι άνθρωποι, οι ιερουργοί, χόρευαν πολεμικούς χορούς συνοδεύοντας τους με κύμβαλα και ταμπούρλα, ψιθυρίζοντας λέξεις που δεν ήταν κατανοητές στους αμύητους (Σιέττος Γ. 1993).

Εν συνεχεία ο ιερέας οδηγούσε τον μύστη στο άβατο του Ιερού για να ακολουθήσει η "Εποπτεία", δηλαδή μια ιερή αναπαράσταση σχετική με κοσμογονικές ιδέες.

Η σύνδεση ανάμεσα στη "θρόνωση" και σε κάποια μεγαλύτερη μυστηριακή λατρεία έχει γίνει σαφής από τον Δίωνα των Χρυσόστομο (Ολυμπικός ή Περί της πρώτης του θεού εννοίας), ο οποίος την αναφέρει ως μια τελετουργία που συνεπάγεται μια ψυχική εμπειρία που οδηγεί σε "ευρύτερη ενόραση", (Κοσμόπουλος, 2007).

Ο Πλούταρχος αναφέρει για την "θρόνωση": "Καθάπερ ειώθασιν εν τω καλουμένω θρονισμώ καθίσαντες τους μυουμένους οι τελούντες κύκλω περιχορεύειν".

Κατά την διάρκεια των Μυστηρίων γίνονταν κυρίως διδασκαλίες για τη γέννηση του κόσμου και του ανθρώπου. Η "εσωτερική" διδασκαλία των Καβειρίων Μυστηρίων ήταν "η γέννηση και η αναγέννηση του ανθρώπου". Στα Καβείρια μυστήρια, σε αντίθεση με τα Ελευσίνια, η μύηση εστιαζόταν κυρίως στα περί γεννήσεως. Σε κανένα σημείο της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας δεν υπάρχει συσχέτιση των Καβειρίων Μυστηρίων με διδασκαλία μετεμψύχωσης και αθανασίας ψυχής. Κυρίως φαίνεται ότι γινόταν κατανοητή στο μυούμενο η θέση του κάθε ανθρώπου στον αέναο κύκλο της ζωής και του θανάτου στη φύση. Η μύηση απελευθέρωνε τον άνθρωπο από τις εσφαλμένες του αντιλήψεις περί αναστάσεως, αθανασίας της ψυχής και μετεμψύχωσης, (Ιωαννίδου, 2011).

Το ιερατείο των Καβειρίων αποτελούσαν οι εξής: Ο εξομολογητής ιερέας που ονομαζόταν Κόης, οι Ανακτοτελεστές που αξιολογούσαν τους υποψηφίους προς μύηση και η ιέρεια Λουτροφόρος που ήταν υπεύθυνη για τους καθαρμούς των υποψηφίων. Οι ιερείς ονομάζονταν Καδμίλοι και το αξίωμα τους ήταν κληρονομικό. Ο Κόης άκουγε την εξομολόγηση του υποψηφίου και τον οδηγούσε στην ψυχική κάθαρση, η οποία ήταν βασική προϋπόθεση για να προχωρήσει η μύηση. Η διαδικασία αυτή έδινε την ευκαιρία στους υποψηφίους να μιλήσουν για πιθανές μη ηθικές πράξεις τους, να αναγνωρίσουν τα λάθη τους και να ζητήσουν συγγνώμη. Δηλαδή τα Καβείρια Μυστήρια, εκτός από τη λατρευτική και θρησκευτική έννοια, είχαν φιλοσοφική διάσταση και χαρακτήρα κοινωνικής ευθύνης και αρετής.

Λέγεται όταν ο Λύσανδρος ο Λακεδαιμόνιος είχε πάει στην Σαμοθράκη για να πάρει μέρος στα Καβείρια Μυστήρια. Ο ιερέας που τον εξομολογούσε φέρεται να τον ρώτησε:

"Ποιό είναι το μεγαλύτερο έγκλημα που έκανες στη ζωή σου ενάντια στην θεϊκή δικαιοσύνη;"

Ο Λύσανδρος τότε τον ρώτησε:

"Ποιός θέλει να το μάθει εσύ ή οι Θεοί;",

 και όταν ο ιερέας του είπε, οι Θεοί, ο Λακεδαιμόνιος του απάντησε:

 "τότε εσύ φύγε και εάν αυτοί θέλουν να μάθουν θα με ρωτήσουν και θα τους το πω.."

Στα Καβείρια Μυστήρια φαίνεται να είχαν μυηθεί πολλοί επιφανείς της αρχαίας Ελλάδος, όπως. ο Αγαμέμνων, ο Οδύσσειας, ο Ορφέας, ο Ηρακλής ο Ιάσων, οι Διόσκουροι Κάστορας και Πολυδεύκης, ο Ηρόδοτος, ο Πυθαγόρας καθώς και οι αρχηγοί της Αργοναυτικής εκστρατείας. Ο Βασιλιάς Φίλιππος της Μακεδονίας κατά την διάρκεια της μύησης του γνώρισε την Ολυμπιάδα την μητέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, η οποία ήταν ιέρεια των Καβείρων. Σημειώνεται ότι και ο Μέγας Αλέξανδρος μυήθηκε στα Καβείρια Μυστήρια. Η Σαμοθράκη λόγω των Μυστηρίων εθεωρείτο ιερό νησί ιδιοκτησία των θεών με συνέπεια να αποτελεί ιερό άσυλο.

Ο Περσέας, ο τελευταίος Βασιλιάς της Μακεδονίας, ύστερα απ’ την ήττα του στα 168 π.Χ. απ’ τα Ρωμαϊκά στρατεύματα του Παύλου Αιμίλιου, στη Σαμοθράκη κατέφυγε για προστασία στη Ιερό των Καβειρίων.

Όπως και η βασίλισσα της Αιγύπτου, Αρσινόη, κυνηγημένη απ’ τον αδελφό της Πτολεμαίο τον Κεραυνό προσέφυγε ζητώντας προστασία. Η Αρσινόη αφιέρωσε αργότερα στους Μεγάλους θεούς περίλαμπρο κυκλικό οικοδόμημα για θυσίες και επίσημες συγκεντρώσεις που χτίστηκε μεταξύ 289-281π.Χ..

Στη Σαμοθράκη κατέφυγε επίσης ζητώντας άσυλο και ο Πτολεμαίος ο ΣΤ' ο φιλομήτωρ, όταν νικήθηκε απ’ τον Αντίοχο. Ο Πτολεμαίος ο Β' ο φιλάδελφος και η μητέρα του Βερενίκη, αφιέρωσαν στους Μεγάλους Θεούς μεγαλόπρεπο και πλούσια διακοσμημένο κτίριο, μεταξύ 280-264 π.Χ.,(Παναγιωτοπούλου, 2019).

Το 85 π.Χ. ο Ρωμαίος έπαρχος Κ. Φλάβιος Φίμπρια, κατά την διάρκεια των Μιθριδατικών πολέμων, λεηλάτησε την Τροία προκαλώντας καταστροφές και στα κτίρια του χώρου των Μυστηρίων.

Οι σύγχρονες ανασκαφές επιβεβαίωσαν ότι κατά τον πρώτο μ.Χ. αιώνα ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Αύγουστος διέταξε γενική ανακαίνιση των κτιρίων με στόχο να αποκαταστήσει τις ζημιές και να βελτιώσει την υπάρχουσα κατάσταση των Ναών, του Ιερού και των υπολοίπων εγκαταστάσεων, (Κοσμόπουλος, 2007).

Μέχρι το τέλος του 4ου μ.Χ. αιώνα το ενδιαφέρον για τα Καβείρια Μυστήρια ήταν έντονο. Οι δύο διαδοχικοί σεισμοί όμως που έγιναν περίπου το 500 μ.Χ. ισοπέδωσαν τον ιερό χώρο των Μυστηρίων, δηλαδή φυσικές δυνάμεις σταμάτησαν τα Καβείρια Μυστήρια. Συμπερασματικά σημειώνεται ότι η παρουσία και ο ρόλος των γυναικών στα Καβείρια Μυστήρια αναδεικνύεται σε τρία κύρια σημεία.

Το πρωτεύον είναι η γυναίκα θεά στην οποία ήταν αφιερωμένα τα Μυστήρια, η Μεγάλη Θεά, η Μεγάλη Μητέρα, η Δήμητρα. Ταυτόχρονα στην ομάδα των Μεγάλων Θεών συμμετείχαν ισότιμα δύο γυναίκες και δύο άντρες. Σημειώνεται ότι σε μια εκδοχή τα Καβείρια Μυστήρια δεν αναφέρονται στην Μεγάλη Μητέρα, αλλά σε μια άλλη γυναίκα την Αρμονία.

Αναφορικά με την συμμετοχή των γυναικών στην μύηση καταγράφεται η δυνατότητα των γυναικών να μυηθούν και να παρακολουθήσουν όλα τα στάδια της μύησης και τέλος καθοριστικό ρόλο είχε η γυναίκα Ιέρεια η Λουτροφόρος η υπεύθυνη για τους καθαρμούς.

 ΠΗΓΗ: Γυναικείος Τεκτονισμός :

Ως "αφ' εαυτού προερχόμενος" της Δρ. Μαρία Ν. Σωτηράκου

Βιβλιογραφία 

Bachofen J.J., "Myth, Religion, and Mother Right", Princeton University Press, 1992 NY.

Γιαννακάκης Γεώργιος, "Ιστορία της Θράκης", ΘΡΑΚΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ, Θρακικό Κέντρο, Αθήνα 1959

Ιωαννίδου Π."Ολυμπιάδα: γυναίκα ανάμεσα στο μύθο και την πραγματικότητα", Διπλωματική Εργασία, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Ρόδος 2011.

Καθητζιώτης Κ. "ΤΕΚΤΟΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ". ΤΕΚΤΟΝΙΚΟΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΝ ΣΥΜΠΟΣΙΟΝ, Σ:. Στ:. ΑΔΩΝΙΣ, Λευκωσία 1974

Καλλέργη Διδώ, "Τα Αρχαία Μυστήρια", εκδόσεις ΙΔΕΟΘΕΑΤΡΟΝ, Αθήνα 1981

Kerenyi C., Walter Otto, Walter Wili, Paul Schmitt, "Ελληνικά Μυστήρια", εκδόσεις ΙΑΜΒΛΙΧΟΣ, Αθήνα 2005

Κοσμόπουλος Μιχάλης, " Ελληνικά Μυστήρια", εκδόσεις ΕΝΑΛΙΟΣ, Αθήνα 2007

Λοϊζου Παυλίνα, "Η παρουσία του χορού στην Λατρευτική ζωή των Αρχαίων Ελλήνων", ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη 2017

Μαλτέζος Γ. "Μυστήρια των Προϊστορικών Χρόνων", Αθήνα 1934

Παναγιωτοπούλου Σοφία, "Τα Καβείρια Μυστήρια", www.ekivolos.gr

Σιέττος, Γεώργιος, "Τα Καβείρια Μυστήρια", εκδόσεις Πύρινος Κόσμος, Αθήνα 1993

Χλέτσος, Β. "Πλωτίνος", (2003). Περιοδικό "Ελληνική Αγωγή", τ. Μαΐου 2003

"Αρχαιολογικά Μυστήρια στην Ελλάδα", επιμέλεια έκδοσης Δώρα Γιαννιού, εκδόσεις ΑΡΧΕΤΥΠΟΝ, Αθήνα 2005

 ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ

ΕΦΕΥΡΕΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Οι ευφάνταστοι πρόγονοί μας, γνωστοί ήδη για τις φιλοσοφικές τους αναζητήσεις που έθεσαν παγκοσμίως τις βάσεις της σύγχρονης αντίληψης, διακρίθηκαν εξίσου για τις εφευρέσεις τους. Βασιζόμενοι σε αρχές τις οποίες οι ίδιοι ανακάλυπταν, στήριξαν εμπράκτως τις υποθέσεις τους με πολύπλοκες για την εποχή κατασκευές. 

Οι τομείς των επιστημών και της τεχνολογίας κατά την αρχαιότητα στην Ελλάδα, έχουν να επιδείξουν πρωτοποριακά μοντέλα.

---

Ο υπολογιστικός μηχανισμός των Αντικυθήρων

Πρόκειται για την πρώτη υπολογιστική μηχανή της ιστορίας. Χρησιμοποιούνταν για τον καθορισμό και την πρόβλεψη σημαντικών αστρονομικών και ημερολογιακών γεγονότων. Τα υπολείμματα του βρέθηκαν τυχαία από σφουγγαράδες το 1900 στο περίφημο ναυάγιο της νήσου των Αντικυθήρων. Η κατασκευή του τοποθετείται στο 120 π.Χ. περίπου και είναι πιθανότατα προϊόν ενός Ροδιακού ή μικροασιατικού εργαστηρίου, που εξέλιξε την παράδοση της «σφαιροποιίας» του Αρχιμήδη, με άμεσους εμπνευστές τον Ίππαρχο ή τον Ποσειδώνιο.

Αποτελούνταν από δείκτες, κλίμακες και τριάντα πέντε τουλάχιστον συνεργαζόμενους οδοντωτούς τροχούς που έπαιρναν κίνηση από μια χειρολαβή. Στην εμπρόσθια όψη του έφερε μια κυκλική κλίμακα των 365 ημερών με τη δυνατότητα της προσθήκης μιας επιπλέον ημέρας κάθε τέσσερα έτη. Στην οπίσθια όψη του έφερε τις σπειροειδείς κλίμακες των κύκλων του Μέτωνος και του Σάρου και τους κύκλους του Καλλίππου, του Εξελιγμού και των αθλητικών αγώνων (Ολυμπιάδας).

Με την περιστροφή της χειρολαβής και επομένως την επιλογή μιας ημερομηνίας στην εμπρόσθια κλίμακα των 365 ημερών οι υπόλοιποι δείκτες έδειχναν όλες τις διαθέσιμες αστρονομικές πληροφορίες γι’ αυτήν (π.χ. θέση και φάση σελήνης, αντιστοίχιση ηλιακού-σεληνιακού ημερολογίου, κ.ά.). Αντίστροφα αν ο χειριστής του οργάνου έφερε ένα δείκτη σε κάποιο συγκεκριμένο αστρονομικό ή ημερολογιακό γεγονός (π.χ. έκλειψη σελήνης ή τέλεση Ολυμπιάδας) μπορούσε να δει την ημερομηνία που αυτό θα συνέβαινε στο μέλλον ή συνέβη στο παρελθόν. Ο Solla De Price και ο Michael Wright ήταν στο παρελθόν οι σημαντικότεροι μελετητές του μηχανισμού. Η ανακατασκευή αυτή απηχεί την κατασκευαστική άποψη του συγγραφέα που βασίστηκε στα νέα δεδομένα της Διεθνούς Ομάδας Μελέτης του Μηχανισμού 

Η τρίκωλος ανυψωτική μηχανή

(ο πρώτος γερανός κατακόρυφης ανύψωσης παγκοσμίως)

Αποτελούνταν από τρεις κεκλιμένες δοκούς που σχημάτιζαν ένα τρίποδο. Το φορτίο αναρτιόταν μέσω πολύσπαστων από την κορυφή της μηχανής και ανυψωνόταν με τη βοήθεια ενός οριζόντιου περιστρεφόμενου άξονα («πηνίου»). Ο άξονας στηριζόταν στα έδρανα («χελώνια») των δύο εμπρόσθιων δοκών και περιστρεφόταν με τη βοήθεια χειρομοχλών. Για τη μείωση των τριβών ο άξονας έφερε εκατέρωθεν δύο μικρούς μεταλλικούς αξονίσκους που περιστρέφονταν εντός ειδικών υποδοχών των «χελωνίων».

---

Το οδόμετρο (ο πρώτος χιλιομετρητής της ιστορίας)

Πρόκειται για μηχανισμό που χρησιμοποιούνταν για την ακριβή μέτρηση οδικών αποστάσεων (προδρομικό του ταξιμέτρου).

Αποτελούνταν από ένα κιβώτιο με συμπλεκόμενους ατέρμονες κοχλίες και οδοντωτούς τροχούς προσαρμοσμένο σε κινούμενο όχημα. Ένας στυλίσκος, επί της πλήμνης του ενός τροχού, μετέφερε την κίνηση στον οκτασκύταλο πρώτο δίσκο του κιβωτίου ενώ ενσωματωμένα στους άξονες βαθμονομημένα τύμπανα επί της εξωτερικής επιφάνειάς του υποδείκνυαν τη διανυθείσα απόσταση. Η σχέση μετάδοσης στην προτεινόμενη από τον Ήρωνα κατασκευή είναι 1:8:30:30:30 οπότε μια πλήρης περιστροφή του τελευταίου τυμπάνου αντιστοιχεί σε 216000 περιστροφές των τροχών. Με περιφέρεια τροχού 10 πήχεων (διαμέτρου 1,60 μέτρων) η διανυθείσα απόσταση αντιστοιχείσε1080χιλιόμετρα.

Σε μια παραλλαγή του οργάνου ένα βαθμονομημένο τύμπανο έφερε περιφερειακές οπές με σφαιρίδια και όταν κάποια οπή ευθυγραμμιζόταν με αντίστοιχη οπή του κιβωτίου ένα σφαιρί­διο έπεφτε σε δοχείο προσφέροντας την ευχερή καταμέτρηση της απόστασης. Εφευρέτης του οργάνου ήταν πιθανότατα ο Αρχιμήδης. (Τζέτζης Ιωάννης, Χιλιάδες2,12οςαι. μ. Χ)

---

Ο αστρολάβος του Πτολεμαίου  (το …G.P.S. των αρχαίων Ελλήνων)

Πρόκειται για ένα ευφυέστατο αστρονομικό όργανο που απεικόνιζε την ουράνια σφαίρα και χρησιμοποιούνταν για τη μέτρηση του γεωγραφικού μήκους και πλάτους των παρατηρούμενων άστρων από οποιοδήποτε μέρος της γης αλλά και αντίστροφα σαν εντοπιστής θέσης καθώς και για τη μέτρηση της απόστασης ηλίου – σελήνης. Αποτελούνταν από επτά ομόκεντρους αρθρωτούς δακτυλίους. Ο 7ος δακτύλιος (ο εξωτερικός) ήταν ακίνητος στο επίπεδο του μεσημβρινού και έφερε τέσσερα σημάδια που όριζαν την οριζόντιο και την κατακόρυφο. Ο 6ος ήταν βαθμονομημένος και περιστρεφόταν ελεύθερα στο επίπεδο του μεσημβρινού με τα σημεία 0° και 90° να παριστάνουν τον ισημερινό και τον πόλο αντίστοιχα και ήταν τοποθετημένος στη διεύθυνση του γήινου άξονα. Ο 5ος στρεφόταν στην κατεύθυνση του ηλίου. Ο 4ος ήταν αρθρωμένος στο γήινο άξονα και παρακολουθούσε την ημερήσια περιστροφή της αστρικής σφαίρας. Ο 3ος ήταν βαθμονομημένος και ήταν αρθρωμένος στον προηγούμενο σε απόσταση 66° περίπου από τους πόλους. Ήταν τοποθετημένος στις θέσεις της εκλειπτικής, έφερε τα ονόματα των ζωδίων και χρησιμοποιούνταν για την ανάγνωση των γεωγραφικών μηκών των αστέρων. Ο 2ος ήταν βαθμονομημένος, περιστρεφόταν γύρω από έναν κάθετο άξονα στο επίπεδο της εκλειπτικής και χρησιμοποιούνταν για την ανάγνωση των γεωγραφικών πλατών των αστέρων. Τέλος ο 1 ος δακτύλιος (ο εσωτερικός) έφερε τη σκοπευτική διάταξη.

---

Το μονόχορδον του Πυθαγόρα (το πρώτο επιστημονικό μουσικό όργανο της ιστορίας)

Πρόκειται για όργανο μελέτης των μουσικών διαστημάτων σε σχέση με τις αναλογίες των μηκών των χορδών που τις παράγουν. Αποτελούνταν από ένα μακρόστενο ηχείο, μία χορδή που τεντωνόταν πάνω από ένα διαβαθμισμένο κανόνα και ένα μετακινούμενο καβαλάρη που επέτρεπε τη διαίρεση του μήκους της χορδής σε διάφορες μετρήσιμες αναλογίες. Ονομαζόταν και πυθαγόρειος κανών προς τιμήν του εφευρέτη του.

---

 Η ύδραυλις του Κτησιβίου (το πρώτο πιάνο της ιστορίας)

 Πρόκειται για το πρώτο παγκοσμίως πληκτροφόρο μουσικό όργανο που εφηύρε ο Κτησίβιος τον 3ο αι. π.Χ.

Αποτελούνταν από τις δύο αντλίες παροχής αέρα (τύπου εμβόλου – κυλίνδρου), τον «πνιγέα» για τη διατήρηση σταθερής πίεσης αέρα, το πληκτρολόγιο και τους μουσικούς αυλούς. Οι κύλινδροι ήταν τοποθετημένοι εκατέρωθεν του «πνιγέα» και διέθεταν αντεπίστροφες βαλβίδες που ελέγχονταν αυτόματα από δύο ορειχάλκινα δελφίνια, ενώ τα έμβολά τους κινούνταν παλινδρομικά με τη βοήθεια χειρομοχλών. Ο πνιγέας αποτελούνταν από μια ανάστροφη χοάνη που ήταν βυθισμένη και πακτωμένη σε μικρή απόσταση από τον πυθμένα ενός κυλινδρικού δοχείου με νερό. Στη χοάνη συνέκλιναν οι δύο αγωγοί παροχής αέρα των κυλίνδρων ενώ ένας άλλος αγωγός οδηγούσε τον αέρα με σταθερή πίεση στο συλλέκτη του πληκτρολογίου (καθότι ο πλεονάζων αέρας διέφευγε από τον πυθμένα της χοάνης και έτσι εξασφαλιζόταν η σταθερότητα των μουσικών φθόγγων που εξαρτιόνταν πλέον μόνο από το μήκος των αυλών). Το πληκτρολόγιο της ανακατασκευασμένης υδραύλεως αποτελείται από 24 πλήκτρα που ελέγχουν ισάριθμες ορειχάλκινες βαλβίδες παροχής αέρα σε 24 ανισομήκεις αυλούς (όπως η ύδραυλις του Δίου) οι οποίοι παράγουν δύο πλήρεις οκτάβες εξαιρετικής ακουστικότητας. Η επαναφορά των πλήκτρων – βαλβίδων επιτυγχάνεται με τη βοήθεια ελαστικών ράβδων από σφενδάμι.

Η ύδραυλις αποτελεί τον πρόγονο του σύγχρονου εκκλησιαστικού οργάνου.

---

Η ανεμοκίνητη ύδραυλις (η πρώτη μηχανική αξιοποίηση της αιολικής ενέργειας παγκοσμίως)

Πρόκειται για την πρώτη ουσιαστική αξιοποίηση της αιολικής ενέργειας παγκοσμίως για την κίνηση μιας μηχανής. Αποτελούνταν από τη διάταξη της ανεμοκίνησης και μια ύδραυλη. Η διάταξη της ανεμοκίνησης αποτελούνταν από έναν οριζόντιο άξονα που στη μία άκρη του έφερε μία κατακόρυφη πτερωτή και στην άλλη άκρη του έφερε έναν τροχό με σκυτάλια. Ο άξονας στηριζόταν στα μεταλλικά έδρανα ενός πλαισίου πακτωμένου σε ένα μετακινούμενο βάθρο που στρεφόταν προς την κατεύθυνση του ανέμου. Μία (αρθρωμένη στο μέσον της) οριζόντια ράβδος ήταν πεπλατυσμένη στο ένα άκρο της ενώ στο άλλο ήταν συνδεδεμένη αρθρωτά με τον άξονα του εμβόλου του κυλίνδρου της ύδραυλης. Με την ενέργεια του ανέμου περιστρεφόταν η πτερωτή και τα σκυτάλια κτυπούσαν και καταβίβαζαν διαδοχικά το πεπλατυσμένο άκρο της δοκού ανασηκώνοντας το έμβολο της ύδραυλης το οποίο κάθε φορά ξανακατέβαινε λόγω του βάρους του. Έτσι η ύδραυλις προμηθευόταν τον απαιτούμενο αέρα για τη λειτουργία της.

---

Η ευφυής οινοχόη του Φίλωνος (η πρώτη «έξυπνη» συσκευή οικιακής χρήσης στην ιστορία)

Πρόκειται για μια οινοχόη (που επινόησε ο Φίλων ο Βυζάντιος) από την οποία έρρεε αυτόματα νερό, οίνος ανέρωτος ή νερωμένος ανάλογα με τη βούληση του οινοχόου. Αποτελούνταν από ένα κατακόρυφο διάφραγμα που χώριζε την οινοχόη στα διαμερίσματα του νερού και του οίνου και τους σωληνίσκους εξαγωγής των υγρών που όμως βρίσκονταν ο ένας εντός του άλλου ώστε εξωτερικά της οινοχόης να φαίνονται ως ένας. Η οινοχόη έφερε στεγανά πώματα και ήταν αδύνατη η εκροή των υγρών κατά την ανατροπή της λόγω της υποπίεσης που προκαλούνταν από την αδυναμία αναπλήρωσης των υγρών Λ* από αέρα. Δύο αγωγοί ξεκινούσαν από το μέσον της οινοχόης (ο ένας επικοινωνούσε με το δοχείο του νερού και ο άλλος με το δοχείο του οίνου) και έφθαναν στο χείλος της ώστε να αποτελούν τη χειρολαβή της. Στο πλάι τους οι δύο αγωγοί έφεραν δύο οπές αερισμού τις οποίες ο οινοχόος κάλυπτε με τον αντίχειρά του. Με τη συνδυαστική αποκάλυψη της οπής αερισμού του διαμερίσματος του νερού, του οίνου ή και των δύο ταυτόχρονα ο οινοχόος επέτρεπε την εισαγωγή αέρα στα αντίστοιχα διαμερίσματα και την εκροή νερού, ανέρωτου ή νερωμένου οίνου σύμφωνα με την επιθυμία του επισκέπτη.

---

Η κούπα του Πυθαγόρα (η πρώτη εφαρμογή του αξονικού σιφωνίου παγκοσμίως)

Πρόκειται για ένα έξυπνο κύπελλο κρασιού που έφερε ένα αξονικό ή καμπύλο σιφώνιο και μια γραμμή που καθόριζε το όριο πλήρωσής του. Όταν κάποιος το γέμιζε υπερβολικά η στάθμη του υγρού κάλυπτε το σιφώνιο και άδειαζε αυτόματα. Θεωρείται εφεύρεση του Πυθαγόρα (6ος αι. π.Χ.). που ήθελε να διδάξει τους μαθητές του την ανάγκη τήρησης του μέτρου. Λέγεται και κούπα του Δικαίου γιατί εκφράζει τις βασικές αρχές του Δικαίου (της ύβρεως και της νεμέσεως). Όταν το μέτρο ξεπεραστεί (αλαζονεία) δεν χάνονται μόνο όσα ξεπέρασαν το όριο αλλά και όσα έχουν αποκτηθεί μέχρι τότε (τιμωρία). Με άλλα λόγια εκφράζει την παροιμία «όποιος θέλει τα πολλά, χάνει και τα λίγα».

---

Το υδραυλικό αυτόματο των «φθεγγομένων ορνέων» και της «επιστραφείσης γλαυκός»

(ένας  αυτοματισμός επαναλαμβανόμενου θεάματος με παραγωγή κίνησης και ήχου)

Πρόκειται για μια επινόηση του Φίλωνος του Βυζαντίου (βελτιωμένη από τον Ήρωνα τον Αλεξανδρέα) που αναπαριστούσε πουλιά να κελαηδούν όταν μια κουκουβάγια τα αποστρεφόταν και να σιωπούν φοβισμένα όταν γυρνούσε προς το μέρος τους. Το θέμα αυτόματα επαναλαμβανόταν συνεχώς. Για τη λειτουργία του αυτομάτου το νερό μιας πηγής οδηγούνταν στο εσωτερικό του στεγανού ανώτερου δοχείου εξαναγκάζοντας τον εμπεριεχόμενο αέρα να εξέλθει από έναν αυλό. Επειδή ο αυλός κατέληγε σε νερό, το παλλόμενο ηχητικό μήκος του δημιουργούσε ένα κελάηδισμα με φθόγγους διαφορετικής συχνότητας. Στη συνέχεια, όταν η στάθμη του νερού ξεπερνούσε το γωνιακό σιφώνιο του δοχείου, άδειαζε μέσα από αυτό προς το ενδιάμεσο δοχείο εκτρέποντας ένα ζυγό προς το μέρος του. Έτσι εξαναγκαζόταν σε περιστροφή ο ενσωματωμένος άξονας στήριξης της κουκουβάγιας ώστε αυτή να στραφεί προς τα πουλιά που πλέον δεν φθέγγονταν. Όταν η στάθμη του νερού ξεπερνούσε το αξονικό σιφώνιο του ενδιάμεσου δοχείου άδειαζε όλο το νερό μέσα από αυτό προς το κατώτερο δοχείο. Τότε ο ζυγός εκτρεπόταν προς το μέρος του αντιβάρου και η κουκουβάγια αποστρεφόταν τα πουλιά που πλέον άρχιζαν και πάλι να κελαηδούν.

---

Ο «ελληνικός» νερόμυλος (υδραλέτης)

(η πρώτη μηχανική αξιοποίηση της υδραυλικής ενέργειας παγκοσμίως)

Πρόκειται για έναν υδροκίνητο μύλο άλεσης δημητριακών που εξακολουθούσε απαράλλαχτος να χρησιμοποιείται μέχρι πρόσφατα. Πρωτοχρησιμοποιήθηκε σύμφωνα με το Στράβωνα στα Κάβειρα από τον ελληνομαθή βασιλιά του Πόντου Μιθριδάτη ΣΤ’τον Ευπάτορα. Ήταν ιδιαίτερα κατάλληλος για τις λοφώδεις και ορεινές περιοχές της Ελλάδος και της Μικράς Ασίας καθότι ήταν ικανός να λειτουργεί με μικρές ποσότητες νερού που κινούνταν όμως με μεγάλη ταχύτητα. Αποτελεί τον πρόδρομο του υδροστροβίλου.

Αποτελούνταν από μια οριζόντια πτερωτή, έναν κατακόρυφο άξονα και δύο οριζόντιες μυλόπετρες. Ο άξονας διαπερνούσε την κάτω μυλόπετρα και συνδεόταν μέσω μεταλλικών συνδέσεων με τη διάτρητη στο κέντρο της πάνω μυλόπετρα. Το νερό κινούσε την πτερωτή και ο άξονας μετέδιδε την περιστροφή στην άνω μυλόπετρα. Ο καρπός από τη χοάνη έπεφτε στο άνοιγμα της περιστρεφόμενης μυλόπετρας, αλεθόταν ανάμεσα στις δύο μυλόπετρες και εξερχόταν περιφερειακά λόγω της φυγόκεντρης δύναμης. Η χοάνη ήταν εφοδιασμένη με ρυθμιστή παροχής καρπού που προωθούσε τον καρπό ανάλογα με την ταχύτητα περιστροφής.

---

Ο ηχητικός συναγερμός του Ήρωνος

(ο πρώτος προειδοποιητικός μηχανισμός της ιστορίας)

Πρόκειται για μια ηχητική διάταξη που ενεργοποιούνταν από το άνοιγμα της θύρας που προστάτευε αποτελώντας τον πρώτο ηχητικό συναγερμό παγκοσμίως. Αποτελούνταν από μια σάλπιγγα προσαρμοσμένη σε κοίλο ημισφαιρικό δοχείο που αναρτιόταν από μια αρθρωμένη ράβδο. Με το άνοιγμα της θύρας ένα σχοινί επέτρεπε την κλίση της ράβδου και επομένως την κάθοδο της σάλπιγγας. Το ημισφαιρικό δοχείο βυθιζόταν σε ένα δοχείο με νερό και ο εγκλωβισμένος αέρας σε αυτό ανάγκαζε τη σάλπιγγα να ηχήσει.

---

Ο παντογράφος του Ήρωνος

(η πρώτη συσκευή αντιγραφής, μεγένθυνσης και σμίκρυνσης σχεδίων παγκοσμίως)

Πρόκειται για μια εντυπωσιακή διάταξη αντιγραφής (με δυνατότητα σμίκρυνσης ή μεγέθυνσης) σχεδίων και φιγούρων. Αποτελούνταν από μία επίπεδη βάση με δύο ενωμένους οδοντωτούς τροχούς (με δυνατότητα περιστροφής γύρω από έναν άξονα που περνούσε από το κοινό τους κέντρο) και δύο παράλληλους οδοντωτούς κανόνες (που ήταν πάντα σε επαφή με τους οδοντωτούς τροχούς ολισθαίνοντας εντός αυλακωτών ράβδων). Οι τελευταίες ήταν εγκάρσια προσαρμοσμένες σε ένα βραχίονα περιστρεφόμενο γύρω από το κέντρο των οδοντωτών τροχών. Δύο ράβδοι ενωμένες κάθετα στο τέλος των οδοντωτών κανόνων έφεραν στο άκρο τους την ακίδα ανάγνωσης και τη γραφίδα αντιγραφής ευθυγραμμισμένες με το κέντρο των οδοντωτών τροχών. Όταν ο χειριστής του οργάνου ακολουθούσε το περίγραμμα του σχεδίου με την ακίδα ανάγνωσης τότε η γραφίδα σχεδίαζε το αντίγραφο σε κλίμακα ανάλογη με το λόγο των γραναζιών.

---

Η ιπτάμενη περιστερά του Αρχύτα

(η πρώτη αυτόνομη πτητική μηχανή της ιστορίας)

Πρόκειται για την πρώτη αυτόνομη πτητική μηχανή της αρχαιότητας.

Αποτελούνταν από ένα ελαφρύ αλλά ισχυρό κέλυφος που είχε τη μορφή περιστεριού και έφερε εσωτερικά την κύστη ενός μεγάλου ζώου.

Η αεροδυναμική περιστερά ήταν τοποθετημένη με το άνοιγμα της κύστης προσαρμοσμένο στο ανοικτό άκρο ενός θερμαινόμενου στεγανού λέβητα (ή μιας ισχυρής εμβολοφόρας αεραντλίας).

Όταν η πίεση του ατμού ή του αέρα ξεπερνούσε τη μηχανική αντοχή της σύνδεσης, η περιστερά εκτοξευόταν και συνέχιζε την πτήση της για μερικές εκατοντάδες μέτρα με τη βοήθεια της ορμής του εξερχόμενου πεπιεσμένου αέρα της κύστης σύμφωνα με τις αρχές της αεροδυναμικής.

---

Η πλινθίς του Ιππάρχου

Πρόκειται για ένα απλό αστρονομικό όργανο κατάλληλο για τον υπολογισμό του γεωγραφικού πλάτους ενός τόπου. Αποτελούνταν από ένα βαθμονομημένο τεταρτοκύκλιο που ήταν χαραγμένο πάνω σε ένα τετράγωνο πλινθίο προσανατολισμένο προς το νότο. Δύο πείροι τοποθετούνταν στο άνω και κάτω άκρο του τεταρτοκυκλίου που σηματοδοτούσαν την κατακόρυφο με τη βοήθεια νήματος της στάθμης. Ο ανώτερος πείρος χρησιμοποιούνταν και ως γνώμονας.

Το γεωγραφικό πλάτος του τόπου ισοδυναμούσε με τη ένδειξη της σκιάς του γνώμονα κατά την εαρινή ή φθινοπωρινή ισημερία ή το μέσο όρο των ενδείξεων της σκιάς του γνώμονα κατά το θερινό και το χειμερινό ηλιοστάσιο.

---

Ο τετράντας του Ιππάρχου (το τέταρτον)

ο πρώτος εντοπιστής γεωγραφικού πλάτους καθημερινής χρήσης)

Πρόκειται για ένα μετρητικό όργανο που χρησιμοποιούνταν στην αστρονομία και τη ναυσιπλοΐα για τον υπολογισμό αστρονομικών μεγεθών και στην τοπογραφία και την οικοδομική για τη μέτρηση γήινων αποστάσεων (π.χ. το ύψος ενός κτηρίου). Αποτελούνταν από ένα βαθμονομημένο σε μοίρες τεταρτοκύκλιο που στη μία ακμή του έφερε μια σκοπευτική διάταξη και από το κέντρο του αιωρούνταν ένα βαρίδιο. Το γεωγραφικό πλάτος κάθε τόπου μπορούσε να βρεθεί άμεσα με τη σκόπευση του πολικού αστέρα (ισοδυναμούσε με τη συμπληρωματική γωνία της γωνίας που σχημάτιζε η γραμμή σκόπευσης με το νήμα) και έμμεσα από τη μέτρηση της μεσου­ράνησης κάποιου άλλου ουρανίου σώματος (π.χ. του ήλιου). Αργότερα στην επιφάνεια του οργάνου χαράχθηκαν ευθύγραμμες κλίμακες για τη μετατροπή των γήινων γωνιών σε αναλογίες μηκών αλλά και μηνιαία τόξα με καμπύλες ωριαίες γραμμές για ένα ή περισσότερα γεωγραφικά πλάτη (κλίματα). Επίσης προστέθηκε ένα κινητό κουμπί που ολίσθαινε κατά μήκος του νήματος και ρυθμιζόταν ανάλογα με το μήνα που υποδείκνυε ο ζωδιακός στην άλλη ακμή του οργάνου. Το όργανο με δεδομένη οποιαδήποτε ώρα της ημέρας μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως εντοπιστής θέσης ενώ με δεδομένο το γεωγραφικό πλάτος του τόπου ως ηλιακό ωρολόγιο. Εξέλιξή του αποτελούν οι επίπεδοι αστρολάβοι. 

---

Το υδραυλικό ωρολόγιο του Κτησιβίου (ένα θαύμα του αυτοματισμού)

Πρόκειται για ένα θαύμα του αυτοματισμού, αφού το ρολόι αυτό μπορούσε να λειτουργεί αδιάκοπα, χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση, υποδεικνύοντας τα 365 διαφορετικά ωράρια του έτους.Το νερό μιας πηγής τροφοδοτούσε μέσω ενός υπερχειλιστή το ανώτερο δοχείο. Αυτό με τη σειρά του τροφοδοτούσε το μικρότερο ενδιάμεσο δοχείο που αποτελούσε έναν ελεγκτή σταθερήςστάθμηςμεένασύστημακωνικήςβαλβίδαςδιακοπής της ροής πάνω σε πλωτήρα που περιείχε. Τότε ένας σταλάκτης τροφοδοτούσε σταγόνα σταγόνα το υψίκορμο δοχείο με σταθερή παροχή νερού. Με την άνοδο της στάθμης του νερού σε αυτό, ένας πλωτήρας ανασηκωνόταν και μέσω μιας ράβδου ανυψωνόταν ισόχρονα ένα αγαλματίδιο με δείκτη. Ο δείκτης υποδείκνυε την ώρα του 24ώρου σε ένα περιστρεφόμενο τύμπανο που περιείχε το διάγραμμα των ωρών της ημέρας και της νύκτας ανάλογα με την ημερομηνία. Στο τέλος του 24ώρου το νερό ξεπερνούσε το ενσωματωμένο παράπλευρο σιφόνι και άδειαζε ταχύτατα. Με την κάθοδο του πλωτήρα ενεργοποιούνταν ένα ευφυές σύστημα μετάδοσης κίνησης με σχέση 1 προς 365 (που αποτελούνταν από έναν οδοντωτό κανόνα,ένα επίσχεστρο,δύο οδοντωτούς τροχούς και έναν ατέρμονα κοχλία) το οποίο εξασφάλιζε την περιστροφή του βαθμο-νομημένου τυμπάνου κατά το ένα τριακοσιοστό εξηκοστό πέμπτο της περιφέρειάς του ώστε ο δείκτης του αγαλματιδίου να υποδεικνύει πλέον με ακρίβεια το ωράριο της επόμενηςημέρας.αποτελούν οι επίπεδοι αστρολάβοι.

---

Η συσκευή κοπής εσωτερικών σπειρωμάτων

(ο πρώτος σπειροτόμος της ιστορίας)

Πρόκειται για μια διάταξη που επέτρεπε τη διάνοιξη σπειρωμάτων σε οπές. Αποτελούνταν από μια ισχυρή βάση με μια διαμήκη οπή που έφερε περιμετρικά πείρους (αντί περικοχλίου) για την οδήγηση του σπειρώματος ενός ατέρμονα κοχλία. Στην άκρη του ατέρμονα κοχλία ήταν τοποθετημένη εγκάρσια ρυθμιζόμενη με εσωτερική σφήνα μια τριγωνική αιχμή. Η βάση προσαρμοζόταν στο διάτρητο κατεργαζόμενο αντικείμενο με τον ατέρμονα κοχλία της βάσης ευθυγραμμισμένο με την οπή του αντικειμένου. Ο κοχλίας με τη βοήθεια χειρομοχλών περιστρεφόταν και προωθούνταν διαδοχικά εντός της οπής του αντικειμένου διανοίγοντας εσωτερικό σπείρωμα με την αιχμή του.Πριν από κάθε προώθηση η τριγωνική αιχμή ανυψωνόταν ελαφρά με τη σταδιακή διείσδυση της σφήνας από το χειριστή της συσκευής.

---

Το ρολόι – ξυπνητήρι του Πλάτωνος

(η πρώτη συσκευή αφύπνισης στην ιστορία)

Πρόκειται για ένα υδραυλικό ρολόι -ξυπνητήρι που εφηύρε ο Πλάτων. Το ανώτερο κεραμικό δοχείο τροφοδοτούσε μέσω κρουνού (ρυθμιζόμενης παροχής για την κάθε περίπτωση) το επόμενο δοχείο. Όταν αυτό γέμιζε την προ­γραμματισμένη χρονική στιγμή (π.χ. μετά από 7 ώρες) άδειαζε με ταχύτητα μέσω ενός αξονικού σιφωνίου στο επόμενο στεγανό δοχείο και εξανάγκαζε τον εμπεριεχόμενο αέρα να εξέλθει με πίεση σφυρίζοντας από μία σύριγγα στην κορυφή του. Επειδή ο αυλός κατέληγε σε νερό, το παλλόμενο ηχητικό μήκος του δημιουργούσε ένα κελάηδισμα με φθόγγους διαφορετικής συχνότη­τας. Μετά τη λειτουργία του το νερό του δοχείου άδειαζε σιγά σιγά μέσω μιας μικρής οπής που βρισκόταν στον πυθμένα του προς το κατώτερο αποθηκευτικό δοχείο προκειμένου να επαναχρη­σιμοποιηθεί.

---

Το υδραυλικό ωρολόγιο του Αρχιμήδη

(το πρώτο ρολόι με κτύπους της ιστορίας)

Πρόκειται για ένα πολύπλοκο υδραυλικό ωρολόγιο με πολλά αυτόματα κινούμενα πάρεργα. Αποτελούνταν από το κεντρικό δοχείο αποθήκευσης ύδατος που τροφοδοτούσε μέσω ενός μικρότερου δοχείου εξασφάλισης σταθερής στάθμης (με κωνική βαλβίδα πάνω σε πλωτήρα) ένα ακροφύσιο.

Η παροχή εκροής του ακροφυσίου ρυθμιζόταν ανάλογα με την ημερομηνία περιστρέφοντάς το πάνω σε ένα διαβαθμισμένο ημικυκλικό δίσκο (ώστε να μεταβάλλεται η υψομετρική διαφορά της οπής εκροής του ακροφυσίου και της στάθμης του ύδατος και επομένως η χρονική διάρκεια της ώρας της συγκεκριμένης ημέρας).

Στους δυο κίονες τις πρόσοψης δυο κινούμενοι δακτύλιοι (και δύο αγαλματίδια) υποδείκνυαν τις ώρες που διανύονταν και τις ώρες που απόμεναν αντίστοιχα. Κάθε ώρα οι κόρες των οφθαλμών ενός ανθρώπινου προσωπείου άλλαζαν χρώμα και ένα σφαιρίδιο έπεφτε με κρότο σε ένα δοχείο από το (αυτόματα) ανοιγόμενο ράμφος ενός κόρακα. Παράλληλα το νερό έπεφτε μέσα σε ογκομετρικό δοχείο και σε χρονικό διάστημα μιας ώρας ανατρεπόταν αυτόματα οπότε δύο φίδια κινούνταν συρίζοντας προς τα πουλιά των δένδρων που σφύριζαν τρομαγμένα.

---

Ο αυτόματος κρατήρας του Φίλωνος

(ο πρώτος αυτορυθμιζόμενος ελεγκτής στάθμης στην ιστορία)

Πρόκειται για μια επινόηση του Φίλωνος του Βυζαντίου που διατηρούσε γεμάτο με οίνο έναν κρατήρα όση ποσότητα κι αν αφαιρούνταν από αυτόν. Αποτελούνταν από ένα στεγανά κλειστό δοχείο γεμάτο οίνο με έναν οριζόντιο σωληνίσκο-κρουνό που τροφοδοτούσε έναν κρατήρα.Ο διάτρητος πυθμένας του κρατήρα επικοινωνούσε μέσω μιας οριζόντιας σωλήνωσης με έναν εξωτερικό κατακόρυφο σωλήνα που έφθανε σε ύψος λίγο κάτω από το χείλος του κρατήρα. Ένας σωληνίσκος από την κορυφή του κλειστού δοχείου διαπερνούσε τον πυθμένα του κλειστού δοχείου και εισχωρούσε στον κατακόρυφο σωλήνα της κοίλης βάσης σε βάθος αντίστοιχο της επιθυμητής στάθμης του κρατήρα.Με την αφαίρεση ορισμένης ποσότητας οίνου από τον κρατήρα η στάθμη στον κατακόρυφο σωλήνα της κοίλης βάσης κατέβαινε, επέτρεπε επομένως την είσοδο αέρα μέσω του σωληνίσκου στο κλειστό δοχείο που με τη σειρά του προκαλούσε την εκροή οίνου προς τον κρατήρα και την άνοδο της στάθμης στην κοίλη βάση. Όταν η στάθμη κάλυπτε το στόμιο εισόδου αέρα του σωληνίσκου του κλειστού δοχείου, δημιουργούνταν κενό αέρος και η εκροή σταματούσε.

---

Η μαγική κρήνη του Ήρωνος

(μια αεικίνητη συσκευή που παραβιάζει τους νόμους της υδροστατικής)

Πρόκειται για μια ευφυέστατη κρήνη που εκτόξευε ανακυκλούμενο νερό ψηλότερα από τη διαθέσιμη στάθμη της δεξαμενής της παραβιάζοντας φαινομενικά τις αρχές της υδροστατικής πίεσης και των συγκοινωνούντων δοχείων.Αποτελούνταν από ένα ανοικτό και δύο στεγανά δοχεία τοποθετημένα το ένα πάνω από το άλλο. Το ενδιάμεσο στεγανό δοχείο ήταν γεμάτο με νερό και ένας σωληνίσκος ξεκινούσε λίγο πάνω από τον πυθμένα του και κατέληγε σε ένα ακροφύσιο πάνω από το ανώτερο ανοικτό δοχείο. Ρίχνοντας λίγο νερό στο ανώτερο ανοικτό δοχείο τότε αυτό μέσω ενός σωληνίσκου έρρεε στο κατώτερο στεγανό δοχείο. Ο εγκλωβισμένος αέρας σε αυτό πιεζόταν και μέσω ενός άλλου σωληνίσκου εκτόπιζε το νερό του ενδιάμεσου δοχείου εξαναγκάζοντάς το να ανέλθει στο ακροφύσιο και να σχηματίσει ένα μικρό πίδακα. Το νερό του πίδακα συμπλήρωνε το νερό του ανώτερου δοχείου διατηρώντας τη στάθμη του σταθερή. Έτσι η διαδικασία αυτή ήταν αυτοσυντηρούμενη και συνέχιζε αυτόματα μέχρι να αδειάσει όλο το νερό από το ενδιάμεσο δοχείο.

---

Το αυτόματο άνοιγμα θυρών ναού μετά από θυσία στο βωμό του

(ο πρώτος κτηριακός αυτοματισμός της ιστορίας)

Πρόκειται για επινόηση του Ήρωνος του Αλεξανδρέως, που επέτρεπε το αυτόματο άνοιγμα των θυρών ενός ναού μετά από θυσία στο βωμό του δημιουργώντας την εντύπωση του θαύματος στους πιστούς. Στο υπόγειο του ναού γύρω από τους άξονες περιστροφής των θυρών του ναού τυλίγονταν οι αλυσίδες ενός ζυγού. Ο ζυγός είχε ένα δοχείο στη μια πλευρά του και ένα αντίβαρο στην άλλη. Με τη φωτιά της θυσίας ο αέρας στο κλειστό δοχείο του βωμού διαστελλόταν και εισχωρούσε μέσω σωληνίσκου σε ένα κλειστό δοχείο νερού. Το νερό πιεζόταν και μέσω σιφωνίου οδηγούνταν στο δοχείο του ζυγού που βάραινε και υπερνικούσε το αντίβαρο, προκαλώντας έτσι την εκτροπή του ζυγού προς το μέρος του. Οι αλυσίδες του ζυγού περιστρέφανε τους άξονες και οι θύρες του ναού άνοιγαν. Μετά το τέλος της θυσίας τα φαινόμενα αντιστρέφονταν και οι θύρες του ναού έκλειναν.

---

Το αυτόματο σπονδείο με κερματοδέκτη

(ο πρώτος αυτόματος πωλητής της ιστορίας)

Πρόκειται για τον αρ-χαιότερο αυτόματο πωλητή της ιστορίας. Τοποθετούνταν έξω από ναούς και επέτρεπε τη λήψη αγιασμού από τους πιστούς με τη ρίψη ενός πεντάδραχμου νομίσματοςσεαγγείο.Το νόμισμα έπεφτε πάνω στο δίσκο ενός ζυγού, με την εκτροπή του οποίου άνοιγε μια κωνική βαλβίδα και έρρεε ορισμένη ποσότητα νερού.

---

Η κρυπτεία (ή Λακωνική) σκυτάλη

Πρόκειται για μια λεπτή ταινία (3 mm) κατεργασμένου δέρματος την οποία ο αποστολέας τύλιγε σε κυλινδρικό ξύλο και πάνω της έγραφε το μήνυμά του οριζόντια. Στη συνέχεια την ξετύλιγε και την παρέδιδε στον αγγελιοφόρο. Κανείς δεν μπορούσε να τη διαβάσει παρά μόνο ο παραλήπτης που την ξανατύλιγε σε ξύλο ίσης διατομής. Χρησιμοποιήθηκε από τον 7ο π. Χ. αιώνα για την ανταλλαγή μηνυμάτων μεταξύ των εφόρων, του βασιλιά και του αρχιστράτηγου των Λακεδαιμονίων. Στη συγκεκριμένη σκυτάλη αναπαρίσταται το απελπισμένο μήνυμα που έστειλαν μετά την ήττα της ναυμαχίας των Αργινουσών οι Λάκωνες στηΣπάρτη: «Έρρει τα κάλα, Μίνδαρος απεσσούα, πεινώντι τώνδρες, απορείομες τι χρη δραν» δηλ. «Χάθηκαν τα πλοία, ο Μίνδαρος σκοτώθηκε, οι άνδρες πεινάνε, απορούμε τι πρέπει να κάνουμε».

---

Ο κρυπτογραφικός δίσκος του Αινεία

Πρόκειται για δίσκο με 24 περιφερειακές οπές (αντίστοιχες των γραμμάτων του αλφαβήτου), μία κεντρική και μία επιπλέον που όριζε το γράμμα Α. Ο αποστολέας κατέγραφε το μήνυμα περνώντας λεπτό νήμα από τις οπές των αντίστοιχων γραμμάτων και ο δέκτης το διάβαζε ξετυλίγοντας το νήμα και καταγράφοντας τα γράμματα από δεξιά προς τα αριστερά.

---

Τα δίπτυχα κερωμένα πινακίδια

Πρόκειται για ξύλινες πινακίδες με ελαφρώς σκαμμένη την εσωτερική τους επιφάνεια και  καλυμμένη με μελανό κερί. Με ειδική γραφίδα (μυτερή από τη μία πλευρά για το γράψιμο και πεπλατυσμένη από την άλλη για το σβήσιμο), σκαλιζόταν το μήνυμα στην κέρινη επιφάνεια κανονικά ή κρυπτογραφικά (π.χ. με τη χρήση στιγμών αντί φωνηέντων, με αντικατοπτρική γραφή) ή σε εξαιρετικές περιπτώσεις κάτω από αυτήν (π.χ. το μήνυμα του εξόριστου Δημάρατου από την περσική αυλή: «Ξέρξης στρατεύει Ελλάδι».

---

Πυρσεία και φρυκτωρίες

Πρόκειται για μια ιδιοφυή μέθοδο οπτικής μετάδοσης μηνυ­μάτων (γράμμα – γράμμα) μεταξύ υψωμάτων που απείχαν αρκετά χιλιόμετρα με συνδυαστικό σύστημα πυρσών που επινόησαν οι Κλεόξενος και Δημόκλειτος τον 3ο π.Χ. αιώνα.Το σύστημα μπορεί να χαρακτηριστεί ψηφιακό (πενταδικό των δύο bits), προδρομικό της σημερινής τεχνολ­ογίας και μοναδική στο είδος του καταγεγραμμένη πρόταση παγκοσμίως μέχρι τον 16ο μ. Χ. αιώνα. Με απλοϊκή χρήση «πυρσείας» (προ­συμφωνημένου μηνύματος) και δικτύου φρυκτωριών που επινόησε ο Παλαμήδης έγινε γνωστή, από το βοηθό του Σίνωνα, σε μια νύκτα η άλωση της Τροίας στις Μυκήνες (Αισχύλος, «Αγαμέμνων»). Σε κατάλληλα επιλεγμένα υψώματα κτίζονταν οι «φρυκτωρίες». Κάθε φρυκτωρία περιλάμβανε «δύο τοίχους με ύψος αναστήματος ανδρός» και τη δυνατότητα ανάρτησης πέντε πυρσών στον καθένα. Μεταξύ των τοίχων υπήρχε ειδική «διόπτρα» (σκοπευτική διάταξη δύο αυλίσκων) για τη διάκριση από το «φρυκτωρό» των δεξιών ή αριστερών πυρσών της απέναντι φρυκτωρίας. Επίσης οι φρυκτωροί διέθεταν από πέντε πινακίδες με αναγραμμένα τα γράμματα του αλφαβήτου χωρισμένα σε πεντάδες. Οι αριστεροί πυρσοί από το μέρος του «πομπού» φρυκτωρού αναφέρονταν στον αριθμό της πινακίδας, ενώ οι δεξιοί στη σειρά του γράμματος της συγκεκριμένης πινακίδας. Η έναρξη της διαδικασίας αποστολής γινόταν με την ανάρτηση δύο πυρσών από τον «πομπό», την επιβεβαίωση με την ανάρτηση δύο πυρσών από το «δέκτη» και το κατέβασμα των πυρσών και από τους δύο.Για παράδειγμα, όταν υψώνονταν δύο πυρσοί στον αριστερό τοίχο και τέσσερεις στο δεξιό, γινόταν εκπομπή του γράμματος «Ι».

---

Ο «υδραυλικός τηλέγραφος» του Αινεία

(η πρώτη συσκευή τηλεπικοινωνίας παγκοσμίως)

Πρόκειται για μια ευφυέστατη μέθοδο αποστολής προσυμφωνημένων μηνυμάτων, που περιέγραψε ο Αινείας ο Τακτικός τον 4ο π.Χ. αιώνα (στο απωλεσθέν τμήμα του έργου του «Πολιορ­κητικά») και διέσωσε ο Πολύβιος. Χρησιμοποιήθηκε κυρίως για την ταχεία μεταφορά μηνυμάτων στην αχανή αυτοκρατορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Σε κατάλληλα επιλεγμένα υψώματα αγγελι­οφόροι χρησιμοποιούσαν ισομεγέθη πήλινα ή μεταλλικά δοχεία με νερό (ύψους έως 3 πήχεων και πλάτους έως 1 πήχεως), όπου επιπλέανε πλωτήρες από φελλό λίγο στενότεροι των στομίων. Στη μέση των πλωτήρων ήταν στερεωμένοι ράβδοι διαιρεμένοι σε ίσα μέρη (των τριών δακτύλων) με αναγραμμένα τα ίδια προσυμφωνημένα μηνύματα στο καθένα π.χ. «Ήρθαν ιππείς στη χώρα». Ο χειριστής «πομπός» ανυψώνοντας έναν αναμμένο πυρσό έδινε σήμα στο χειριστή «δέκτη» για την αποστολή μηνύματος και περίμενε την ανύψωση πυρσού και από το «δέκτη» για επιβεβαίωση. Στη συνέχεια κατέβαζε τον πυρσό του δίνοντας το σήμα για το ταυτόχρονο άνοιγμα και από τους δύο των κρουνών των συσκευών τους. Οι ράβδοι με τα μηνύματα κατέβαιναν και όταν στο χείλος της συσκευής του «πομπού» εμφανιζόταν το επιθυμητό μήνυμα για αποστολή, τότε ξανασήκωνε τον πυρσό του, δίνοντας το σήμα στο «δέκτη» για την ταυτόχρονη και από τους δύο διακοπή της εκροής. Λόγω της γεωμετρικής ομοιότητας των συσκευών το επιθυμητό μήνυμα εμφανιζόταν και στη συσκευή του «δέκτη».

---

Ο ελλειψογράφος του Πρόκλου

Πρόκειται για ένα εξαιρετικό όργανο χάραξης ελλείψεων. Αποτελούνταν από δύο σταθερές κάθετες ράβδους με σχισμές εντός των οποίων ολισθαίνουν οι καρφίδες μιας κινούμενης ράβδου. Με συνεχή κίνηση η γραφίδα που βρίσκεται στο άκρο της κινούμενης ράβδου χαράσσει την επιθυμητή έλλειψη.

---

Ο κυβιστής του Πλάτωνος

Πρόκειται για ένα ευφυές όργανο που επινόησε ο Πλάτων και κατασκεύασε πιθανότατα κάποιος μαθητής της περίφημης σχολής του Με το όργανο αυτό και χρήση της κινηματικής γεωμετρίας ήταν δυνατή η παρεμβολή δύο μέσων αναλόγων ανάμεσα σε δύο δεδομένα ευθύγραμμα τμήματα και επομένως και η λύση του Δήλιου προβλήματος που αφορούσε το διπλασιασμό του κύβου. Αποτελούνταν από ένα πλαίσιο σχήματος «Π» και μια ολισθαίνουσα ράβδο που κινούνταν παράλληλα προς τη βάση του πλαισίου.

---

Ο τριχοτόμος του Νικομήδη

Πρόκειται για ένα καταπληκτικό όργανο που επινόησε ο Νικομήδης προκειμένου να χαράξει την κογχοειδή καμπύλη και με τη βοήθειά της να επιλύσει δύο από τα τρία περίφημα προβλήματα της αρχαιότητας, το διπλασιασμό του κύβου και την τριχοτόμηση της γωνίας. Αποτελούνταν από δύο σταθερές κάθετες ράβδους σχήματος «Τ» και μία κινούμενη. Η κινητή ράβδος έφερε μία καρφίδα που ολίσθαινε εντός της σχισμής της μίας κάθετης ράβδου και μία σχισμή που ολίσθαινε εκτός μίας καρφίδας (πόλος) της άλλης κάθετης ράβδου.

---

Το μεσολάβιον του Ερατοσθένη

Πρόκειται για ένα ευφυέστατο όργανο που επινόησε ο Ερατοσθένης προκειμένου να πετύχει την παρεμβολή δύο ή περισσότερων μέσων αναλόγων ανάμεσα σε δύο δεδομένα ευθύγραμμα τμήματα. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχανόταν και η λύση του Δήλιου προβλήματος που αφορούσε το διπλασιασμό του κύβου. Αποτελούνταν από ένα ορθογώνιο πλαίσιο σχήματος «Π» με ένα σταθερό ορθογώνιο τρίγωνο και δύο ή περισσότερα ολισθαίνοντα ορθογώνια τρίγωνα επί ανισόπεδων αυλακών εντός του πλαισίου.

---

Η ύσπληγα

(ο πρώτος αθλητικός μηχανισμός της ιστορίας)

Πρόκειται για μηχανισμό που χρησιμοποιούνταν στην αρχαία Ελλά­δα κατά τους Ολυμπιακούς και άλλους αθλητικούς αγώνες, για να αποφεύγεται η πρόωρη εκκίνηση των αθλητών. Αποτελούνταν συνήθως από δύο κατακόρυφους πασσάλους, που έφε­ραν δύο οριζόντια σχοινιά (το ένα στο ύψος των γονάτων και το άλλο στο ύψος της κοιλιάς των αθλητών). Όταν ο αφέτης τραβούσε το σχοινί απομανδάλωσης των πασσάλων, αυτοί έπεφταν απότομα στο έδαφος λόγω της δύνα­μης της «νευράς» (στριμμένων νεύρων ζώων ή μαλλιών γυναικών) που υπήρχε στη βάση τους και επέτρεπαν την εκκίνηση των αθλητών. Επιλέχθηκε ο σχεδιασμός και η ανακα­τασκευή ενός ελαφριού τύπου φορη­τού μηχανισμού που μπορεί να λει­τουργήσει με δύο τρόπους: α) με τη χρήση του κρίκου σκανδαλισμού σύμφωνα με τα πρότυπα της ύσπληγας της Νεμέας. Σε αυτή την περίπτω­ση ο αφέτης τινάσσει απότομα επάνω το σχοινί χειρισμού για να απελευθε­ρωθούν οι κρίκοι και να πέσουν απότο­μα οι πάσσαλοι β) με τη χρήση ράβδων μανδάλωσης – απομανδάλωσης εφαρμόζοντας γνωστές τεχνικές από την πολεμική μηχανική της εποχής. Σε αυτή την περίπτωση ο αφέτης τραβά απαλά το σχοινί χειρισμού για να απομανδαλωθούν και να πέσουν απότομα οι πάσσαλοι.

---

Το «στατόν» αυτόματο θέατρο του Ήρωνος του Αλεξανδρέως

Πρόκειται για ακριβή ανακατασκευή του σταθερού αυτόματου θεάτρου του Φίλωνος του Βυζαντίου (3ος αι. π.Χ.) που βελτίωσε και περιέγραψε με λεπτομέρειες ο Ήρων ο Αλεξανδρεύς στο βιβλίο του «Αυτοματοποιητική». Τα αυτόματα θέατρα ήταν τα «θαύματα» της κλασικής και ελληνιστικής εποχής, έργα των Ελλήνων «θαυματοποι­ών» της αρχαιότητας. Στο θέατρο παρουσιάζεται αυτόματα με κινούμενη εικόνα και ήχο ο μύθος του Ναυπλίου που θέλει να εκδικηθεί τους Αχαιούς που σκότωσαν τον γιο του Παλαμήδη στην Τροία.

Σκηνή 1η: Αχαιοί επισκευάζουν τα πλοία τους, μορφές κινούνται, κτυπούν με σφυριά και πριονίζουν και κρότοι εργαλείων ακούγονται σαν αληθινοί.

Σκηνή 2η: Αχαιοί σπρώχνουν τα πλοία στη θάλασσα.

Σκηνή 3η: Στη θάλασσα πλοία εμφανίζονται ξαφνικά, πλέουν σε διάταξη στόλου, κινούνται και χάνονται – θάλασσα φουρτουνιάζει – και τα πλοία ξαναεμφανίζονται στη φουρτουνιασμένη θάλασσα να τρέχουν συνεχώς. Συχνά ξεπηδούν δελφίνια από τη θάλασσα.
Σκηνή 4η: Ο Ναύπλιος σε ακρωτήρι, με αναμμένο πυρσό, δίνει ψεύτικο σήμα στους Αχαιούς ύστερα από προτροπή της Αθηνάς.
Σκηνή 5η: Στη φουρτουνιασμένη θάλασσα φαίνονται διασκορπισμένα συντρίμμια των πλοίων και ο Αίαντας να κολυμπά. Εμφανίζεται η Αθηνά (ως από μηχανής θεός), περιφέρεται και εξαφανίζεται, ενώ πέφτει κεραυνός, ακούγεται βροντή και χάνεται η μορφή του Αίαντα. Η αυλαία ανοιγοκλείνει μεταξύ των σκηνών. Όλα αυτά γίνονται μόνα τους με τη δύναμη ενός μολύβδινου βάρους που πέφτει ισοταχώς σε μια κλεψύδρα με άμμο. Για την έναρξη της παράστασης αρκεί να τραβηχτεί το σχοινί στην πρόσοψη της βάσης.

---

Το κινητό αυτόματο θέατρο του Ήρωνος του Αλεξάνδρεως

Ακριβής ανακατασκευή του «υπάγοντος» αυτόματου θεάτρου του Ήρωνος του Αλεξανδρέως στο οποίο παρουσιάζεται αυτόματα ο μύθος του Διονύσου.

Σκηνή 1η: Το κινητό θέατρο μεταβαίνει αυτόματα σε άλλη προγραμματισμένη θέση (εκτελώντας συνδυασμούς ευθύγραμμων και κυκλικών κινήσεων).
Σκηνή 2η: Φωτιά ανάβει στο βωμό μπροστά από το Διόνυσο. Από το θύρσο του Διονύσου αναβλύζει νερό και από το κύπελλό του χύνεται κρασί πάνω στο μικρό πάνθηρα. 
Σκηνή 3η: Ο χώρος γύρω από τους τέσσερεις κίονες της βάσης στεφανώνεται με λουλούδια. Ακούγεται ήχος τυμπάνων και κυμβάλων ενώ οι έξι Βάκχες κινούνται χορεύοντας γύρω από τον περίπτερο ναό.
Σκηνή 4η: Τα μουσικά όργανα παύουν και ο Διόνυσος στρέφεται προς την άλλη πλευρά του ναού. Μαζί του στρέφεται και η φτερωτή Νίκη της στέγης.
Σκηνή 5η : Φωτιά ανάβει στον έτερο βωμό του ναού. Και από το θύρσο του Διονύσου πάλι αναβλύζει νερό και από το κύπελλό του χύνεται κρασί πάνω στο μικρό πάνθηρα. 
Σκηνή 6η: Ακούγεται πάλι ήχος τυμπάνων και κυμβάλων ενώ οι έξι Βάκχες κινούνται αντίθετα χορεύοντας γύρω από το ναό.
Σκηνή 7η: Τα μουσικά όργανα παύουν και το κινητό θέατρο μεταβαίνει αυτόματα στην αρχική του θέση (με οπισθοπορεία εκτελώντας συνδυασμούς ευθύγραμμων και κυκλικών κινήσεων). Όλα αυτά γίνονται μόνα τους με την κίνηση δεκάδων μέτρων σοφά χρονισμένων νημάτων που έλκονται από τη δύναμη ενός μολύβδινου βάρους που πέφτει ισοταχώς σε μια κλεψύδρα με κεχρί. Με τη δεξιόστροφη, την ελεύθερη και αριστερόστροφη περιέλιξη των νημάτων σε άξονες και τύμπανα επιτυγχάνονται αντίστοιχα: α) η εμπροσθοπορεία (ευθύγραμμη ή καμπύλη) του αυτομάτου και οι δεξιόστροφες περιστροφές των μηχανισμών, β) η ηρεμία και γ) η οπισθοπορεία (ευθύγραμμη ή καμπύλη) και οι αριστερόστροφες περιστροφές των μηχανισμών. Για την έναρξη της παράστασης αρκεί να τραβηχτεί το σκοινί στο εμπρόσθιο πλαϊνό της βάσης.

---

Η αυτόματη θεραπαινίς

(το πρώτο λειτουργικό ρομπότ της ιστορίας)

Πρόκειται για ένα ανθρωποειδές ρομπότ με τη μορφή υπηρέτριας (σε φυσικό μέγεθος) που στο δεξί χέρι της κρατούσε μια οινοχόη. Όταν ο επισκέπτης τοποθετούσε έναν κρατήρα (κύπελλο) στην παλάμη του αριστερού χεριού της εκείνη αυτόματα έριχνε αρχικά οίνο και στη συνέχεια για ανάμειξη νερό στον κρατήρα ανάλογα με την επιθυμία του. Στο στήθος της υπηρέτριας βρίσκονταν δύο στεγανά δοχεία γεμάτα με οίνο και νερό αντίστοιχα. Στον πυθμένα τους υπήρχαν δύο σωληνίσκοι που οδηγούσαν το περιεχόμενό τους μέσα από το δεξί χέρι της στο χείλος της οινοχόης. Δύο αεραγωγοί σωληνίσκοι ξεκινούσαν από το πάνω μέρος των δοχείων, διαπερνούσαν τον πυθμένα τους και κατέληγαν λυγισμένοι στο στομάχι της. Το αριστερό της χέρι συνδεόταν μέσω άρθρωσης με τους ώμους της ενώ μια ελικοειδής ράβδος (ελατήριο) έκκεντρα τοποθετημένη στην προέκτασή του το συγκρατούσε ανυψωμένο. Δύο σωλήνες ξεκινούσαν από το ίδιο σημείο (κλείδα) και κατέρχονταν διαπερνώντας και αποφράζοντας τα λυγισμένα διάτρητα άκρα των αεραγωγών σωληνίσκων. Οι σωλήνες της κλείδας διέθεταν δύο οπές στις απολήξεις τους, με την οπή που επικοινωνούσε με το δοχείο του οίνου να προηγείται αυτής που επικοινωνούσε με το νερό. Όταν τοποθετούνταν ο κρατήρας στην παλάμη της υπηρέτριας, το αριστερό χέρι της κατέβαινε και οι σωλήνες της κλείδας ανυψώνονταν.Η οπή του ενός σωλήνα ευθυγραμμιζόταν με τον αεραγωγό σωληνίσκο του δοχείου του οίνου, αέρας εισερχόταν στο δοχείο και οίνος έρρεε από το σωληνίσκο της οινοχόης στον κρατήρα. Όταν μισογέμιζε το κύπελλο με κρασί, το χέρι λόγω βάρους κατέβαινε περισσότερο, η δίοδος του αεραγωγού σωληνίσκου του οίνου έφρασσε και η ροή σταματούσε. Παράλληλα ευθυγραμμιζόταν η οπή του δεύτερου σωλήνα με τον αεραγωγό σωληνίσκο του δοχείου με το νερό και άρχιζε να ρέει νερό για την αραίωση του οίνου.

Όταν γέμιζε το κύπελλο, το χέρι (λόγω βάρους) κατέβαινε περισσότερο, η δίοδος του αεραγωγού σωληνίσκου του νερού έφρασσε και η ροή σταματούσε. Επίσης αν αφαιρούνταν οποιαδήποτε στιγμή ο κρατήρας, το αριστερό χέρι ανυψωνόταν, οι σωλήνες της κλείδας κατέβαιναν αποφράζοντας τους αεραγωγούς σωληνίσκους, δημιουργώντας κενό στα δοχεία και η ροή των υγρών σταματούσε. Η υπηρέτρια λοιπόν γέμιζε το κύπελλο του επισκέπτη με καθαρό οίνο ή αραιωμένο με νερό στην ποσότητα που αυτός επιθυμούσε ανάλογα με τη χρονική στιγμή που θα το τραβούσε από την παλάμη της.

---

Το οστομάχιον (η μάχη των οστών) (το πρώτο παζλ της ιστορίας)

Πρόκειται για ένα πνευματικό παιχνίδι πρόγονο των παζλ. Πιθανότατα προέκυψε από ένα μαθηματικό πρόβλημα του Αρχιμήδη ή το αντίθετο. Το παιχνίδι αποτελείται από μια τετράγωνη βάση διαιρεμένη σε 14 γεωμετρικά κομμάτια. Σκοπός του παιχνιδιού είναι ο παίκτης να ξανασχηματίσει με όσο το δυνατόν περισσότερους τρόπους με όλα τα κομμάτια το τετράγωνο ή κάποια από 9 συγκεκριμένες φιγούρες (μια περικεφαλαία, μια χήνα που πετάει, έναν πύργο, μια κολόνα, έναν ελέφαντα, ένα αγριογούρουνο, ένα σκυλί που γαβγίζει και έναν κυνηγό που παραμονεύει). Στο πρόβλημα ο Αρχιμήδης αποδεικνύει ότι για κάθε ένα από τα 14 κομμάτια ισχύει, ότι το εμβαδόν του τετραγώνου είναι ακέραιο πολλαπλάσιο του εμβαδού του κάθε κομματιού.

---

Η πόλις (ο πρόγονος του σκακιού)

Πρόκειται για ένα εξαιρετικό παιχνίδι στρατηγικής, προδρομικό του δημοφιλούς σύγχρονου σκακιού.Αποτελούνταν από μια πινακίδα (την «πόλιν») που ήταν χωρισμένη σε τετραγωνίδια και από 32 έως 60 λευκά και μαύρα πιόνια (τους «κύνες») που τοποθετούνταν στις δύο άκρες της πινακίδας ανάλογα με το χρώμα τους. Το παιχνίδι παιζόταν από δύο παίκτες που κινούσαν εναλλάξ τα πιόνια κάθε στρατοπέδου στις διάφορες θέσεις της πινακίδας με σκοπό να αποκλείσουν και να αφαιρέσουν κάποιο πιόνι του αντιπάλου. Κάθε πιόνι μπορούσε να κινηθεί εμπρός, πίσω, δεξιά και αριστερά. Η αξία της νίκης ήταν μεγαλύτερη όταν επιτυγχανόταν με τις λιγότερες απώλειες. Το παιχνίδι ήταν ιδιαίτερα λαοφιλές και οι δεξιοτέχνες του παιχνιδιού έχαιραν ιδιαίτερης εκτίμησης.

---

Η διόπτρα του Ήρωνος (ένας θεοδόλιχος και ένας χωροβάτης από το …παρελθόν)

Πρόκειται για ένα εξαιρετικό γεωδαιτικό όργανο που ήταν κατάλληλο για την ακριβή μέτρηση της οριζόντιας, της κατακόρυφης και της γωνιακής απόστασης δύο ουράνιων ή γήινων σημείων. Σύμφωνα με τον Ήρωνα με επαναληπτική χρήση του οργάνου ήταν δυνατές «στη γεωγραφία η αποτύπωση νησιών και θαλασσών, στην αστρονομία ο υπολογισμός των αποστάσεων των αστέρων και η πρόβλεψη των εκλείψεων, στην οικοδομική η εκτέλεση πολύπλοκων δομικών έργων…».Αποτελούνταν από ένα στυλίσκο που έφερε μια οριζόντια οδοντωτή βάση που μπορούσε να περιστραφεί με τη βοήθεια ενός ατέρμονα μικροβατικού κοχλία. Πάνω στη βάση μπορούσε να τοποθετηθεί ένα ακριβές σύστημα διόπτευσης (θεοδόλιχος) που αποτελούνταν από έναν κατακόρυφο (πιθανόν βαθμονομημένο) ημικυκλικό δίσκο που μπορούσε να περιστραφεί με ακρίβεια με τη βοήθεια ενός ατέρμονα κοχλία και από έναν οριζόντιο (πιθανόν βαθμονομημένο) δίσκο που έφερε μία σταυρωτή περιστρεφόμενη σκοπευτική διάταξη. Ο χειριστής του οργάνου μπορούσε να σκοπεύσει οποιοδήποτε σημείο στο χώρο και να σημειώσει τις γωνιακές συντεταγμένες του. Σε μια εναλλακτική χρήση του οργάνου πάνω στη βάση μπορούσε να τοποθετηθεί ένα σύστημα οριζοντίωσης (χωροβάτης) που αποτελούνταν από δύο κατακόρυφους γυάλινους συγκοινωνούντες σωληνίσκους με νερό που χρησιμοποιούνταν για τον καθορισμό του οριζοντίου επιπέδου και μια ρυθμιζόμενη με ακρίβεια σκοπευτική διάταξη.Το σύστημα είχε ως παρελκόμενα δύο βαθμονομημένους κανόνες που ο καθένας έφερε μια διάταξη κατακορύφωσης και μια ολισθαίνουσα ασπρόμαυρη ασπιδίσκη που έπαιζε το ρόλο του στόχου. Ο χειριστής του οργάνου μπορούσε να στοχεύσει δύο τυχαία σημεία στα οποία ήταν τοποθετημένοι οι δύο βαθμονομημένοι κανόνες και να υπολογίσει την υψομετρική τους διαφορά. Στην επίλυση τοπογραφικών προβλημάτων με τη χρήση της διόπτρας ο Ήρων εφαρμόζει τις ευθυγραμμίες, την πολλαπλή καθετότητα και τις αναλογίες πλευρών ομοίων τριγώνων. Είναι όμως βέβαιο ότι τουλάχιστον στον υπολογισμό αστρονομικών μεγεθών χρησιμοποιούνταν τα μοιρογνωμόνια της διόπτρας όπως ακριβώς και στους αστρολάβους.

---

Ο γαστραφέτης (ο αρχαιότερος καταπέλτης)

Στις μάχες της στεριάς το βεληνεκές των όπλων πολλές φορές αποτελούσε συγκριτικό πλεονέκτημα, για παράδειγμα ένας τοξότης υπερτερούσε ενός σπαθοφόρου. Έτσι όλοι οι λαοί προσπαθούσαν να έχουν ισχυρότερα τόξα. Όμως η εμβέλεια των συμβατικών τόξων περιοριζόταν από δύο ανθρωπομετρικούς παράγοντες, αφενός το μήκος τάνυσης του τόξου που δεν μπορεί να υπερβεί την απόσταση από το τεντωμένο χέρι ως τον ώμο του τοξότη και αφετέρου τη δύναμη τάνυσης του τόξου που δεν μπορεί να υπερβεί το μισό του βάρους του τοξότη. Και τα δύο όμως ξεπεράστηκαν με την εφεύρεση του γαστραφέτη, του πρώτου καταπέλτη. Πρόκειται για ένα τόξο που ο χειριστής του όπλιζε τοποθετώντας το και πιέζοντάς το μεταξύ της γαστρός του (δηλ. του στομαχιού του) και ενός ακλόνητου εμποδίου. Εξασφάλιζε έτσι την εφαρμογή μεγαλύτερης δύναμης αλλά και διαδρομής στο τέντωμα της χορδής του. Αποτελούνταν από ένα ισχυρό και όχι τόσο εύκαμπτο τόξο που έφερε μια ανελαστική (όπως όλα τα τόξα της αρχαιότητας) χορδή και μια εγκάρσια σε αυτό ξύλινη θήκη («σύριγξ») που συγκρατούσε δύο πριονωτές σανίδες στα πλαϊνά της. Η θήκη είχε το σχήμα της χελιδονοουράς ώστε να γλιστρά με ασφάλεια μια ξύλινη ράβδος («διώστρα»). Η διώστρα έφερε στα πλαϊνά της μέσω αρθρώσεων δύο μικρά στελέχη («κόρακες» ή «επίσχεστρα») που κλείδωναν κατά τον οπλισμό της στις πριονωτές σανίδες. Στο πάνω μέρος της είχε μια ημικυκλική αύλακα όπου τοποθετούνταν το βέλος. Στο πίσω μέρος έφερε το μηχανισμό μανδάλωσης – απομανδάλωσης. Αυτός αποτελούνταν από μια αρθρωμένη σε δύο ορθοστάτες μεταλλική αρπάγη(«κατακλείς») με δύο δόντια που συγκρατούσαν τη χορδή του τόξου και από μια περιστρεφόμενη χειριστήρια ράβδο («σχαστηρία») που ασφάλιζε ή απελευθέρωνε την αρπάγη.

---

Ο πολυβόλος καταπέλτης του Διονυσίου του Αλεξανδρέως

(η πρώτη εφαρμογή της επίπεδης αλυσοκίνησης παγκοσμίως)

Πρόκειται για έναν επαναληπτικό ευθύτονο καταπέλτη που είχε τη δυνατότητα της αυτοματοποιημένης συνεχούς ρίψης βελών και αποτελούσε το κορυφαίο επίτευγμα της αρχαιοελληνικής καταπελτικής μηχανικής. Ο καταπέλτης που δημιουργήθηκε για λογαριασμό των Ροδίων ήταν εξοπλισμένος με έναν περιστρεφόμενο κύλινδρο που έφερε δυο εγκοπές (μια διαμήκη και μια ελικοειδή) και μια ξύλινη θήκη που έφερε τα προς εκτόξευση βέλη. Επίσης εκατέρωθεν της «σύριγγος» έφερε ζεύγος πεντάγωνων αλυσοτροχών που συνδέονταν με ξύλινη αλυσίδα. Ένας πείρος από κάθε αλυσίδα συνδεόταν στο ίδιο σημείο με την ολισθαίνουσα «διώστρα» του καταπέλτη. Η «διώστρα» έφερε ένα λυγισμένο αξονίσκο με την άκρη του να εισέρχεται στο ελικοειδές αυλάκι του υπερκείμενου κυλίνδρου. Με τη δεξιόστροφη περιστροφή των χειρομοχλών των οπίσθιων αλυσοτροχών (από το χειριστή του όπλου) η «διώστρα» κινούνταν αυτόματα μπροστά, ο κύλινδρος περιστρεφόταν αυτόματα αριστερόστροφα ώσπου η διαμήκης εγκοπή του ευθυγραμμιζόταν με το αντίστοιχο άνοιγμα της θήκης των βελών και τότε ένα βέλος έπεφτε στην εγκοπή του κυλίνδρου.Παράλληλα η χορδή εισερχόταν αυτόματα στην αρπάγη της «διώστρας» και ένας σταθερός πείρος έσπρωχνε αυτόματα τη σκανδάλη και ασφάλιζε την αρπάγη. Με την αριστερόστροφη περιστροφή των αλυσοτροχών η «διώστρα» κινούνταν αυτόματα πίσω, ο κύλινδρος περιστρεφόταν αυτόματα δεξιόστροφα ώσπου η διαμήκης εγκοπή του ευθυγραμμιζόταν με το αυλάκι της «διώστρας» και το βέλος έπεφτε αυτόματα σε αυτό. Παράλληλα ένας σταθερός πείρος πίεζε αυτόματα τη σκανδάλη και η αρπάγη ανασηκωνόταν. Τότε η χορδή ελευθερωνόταν αυτόματα και το βέλος εκτοξευόταν. Με τη συνεχή κίνηση πίσω μπροστά των χειρομοχλών με αυτόν τον τρόπο και σε ελάχιστο χρόνο ο χειριστής εκτόξευε διαδοχικά όλα τα βέλη της φαρέτρας.

---

Το ατμοτηλεβόλο του Αρχιμήδη (το πρώτο κανόνι της ιστορίας)

Πρόκειται για ένα κανόνι που λειτουργούσε με ατμό. Αποτελούνταν από ένα μεταλλικό κυλινδρικό λέβητα που πάνω του υπήρχε συνδεδεμένο με στρόφιγγα ένα κλειστό δοχείο με νερό. Ο λέβητας στο ανοικτό άκρο του είχε ενσωματωμένη μια ξύλινη κάννη στην οποία τοποθετούνταν η προς εκτόξευση λίθινη σφαίρα. Η κάννη έφρασσε με μια ξύλινη δοκό που ασφαλιζόταν με δύο αντηρίδες. Όταν ο λέβητας αποκτούσε με φωτιά την κατάλληλη θερμοκρασία, ανοιγόταν η στρόφιγγα, το νερό έπεφτε στο λέβητα, εξατμιζόταν ταχύτατα, η ξύλινη δοκός έσπαζε και η σφαίρα εκτοξευόταν. Το βεληνεκές της σφαίρας ρυθμιζόταν από την κλίση του όπλου και την επιλεγμένη αντοχή της ξύλινης δοκού. Πρώτη επανασχεδίαση του ατμοτηλεβόλου του Αρχιμήδη έγινε από τον Leonardo da Vinci που το ονόμασε “architronito” από τις λέξεις Αρχιμήδης και τιτρώσκω (=τραυματίζω). 

---

Η αιολόσφαιρα του Ήρωνος (η πρώτη «ατμομηχανή» της ιστορίας)

Πρόκειται για τον πρόδρομο του ατμοστροβίλου, που με την προσθήκη μιας τροχαλίας για τη μετάδοση της κίνησης, θα μπορούσε να έχει οδηγήσει την ελληνιστική εποχή (αν δεν ανακοπτόταν από από τις οικονομικοκοινωνικοπολιτικές συνθήκες της εποχής και τη ρωμαϊκή παρέμβαση)στη Βιομηχανική επανάσταση, με απρόβλεπτες συνέπειες για την ανθρωπότητα. Αποτελούνταν από μία σφαίρα (με δύο καμπύλα ακροφύσια) που εδραζόταν στα καμπυλωμένα άκρα δύο σωληνίσκων που βρίσκονταν στην οροφή ενός στεγανού λέβητα. Το νερό ατμοποιούνταν με τη θέρμανση του λέβητα, εισερχόταν στη σφαίρα και εξερχόταν με ταχύτητα από τα δύο ακροφύσια εξαναγκάζοντας τη σφαίρα σε αντίθετη συνεχή περιστροφή.

---

Ο υδραυλικός ατέρμονας κοχλίας του Αρχιμήδη

Πρόκειται για ένα μηχανισμό που ήταν κατάλληλος για την άντληση ύδατος μεγάλης παροχής αλλά μικρής υψομετρικής διαφοράς που χρησιμοποιείται ακόμη και σήμερα για τη μεταφορά ρευστών ή κοκκωδών υλικών. Αποτελούνταν από έναν ξύλινο άξονα που έφερε περιελίξεις από λεπτά και εύκαμπτα κλαδιά ιτιάς ή λυγαριάς (κολλημένα το ένα πάνω στο άλλο) ώστε να δημιουργείται ένας ατέρμoνας κοχλίας. Ο κοχλίας εφαπτόταν εσωτερικά ενός ξύλινου (σανιδωτού) σωλήνα. Η μηχανή τοποθετούνταν με κλίση 30 μοιρών στο νερό. Με την περιστροφή του κοχλία το εγκλωβισμένο στις σπείρες του νερό ανυψωνόταν και έρρεε από το στόμιο του σωλήνα

.

---

Η πυροσβεστική αντλία του Ήρωνος

(η πρώτη εμβολοφόρα καταθλιπτική πυροσβεστική αντλία παγκοσμίως) 

Πρόκειται για μια δίδυμη καταθλιπτική εμβολοφόρα αντλία συνεχούς ροής ύδατος που χρησιμοποιούνταν για πυρόσβεση και εξακολουθούσε απαράλλακτη να έχει την ίδια χρήση μέχρι πρόσφατα. Αποτελούνταν από δύο έμβολα που παλινδρομούσαν αντίθετα με τη βοήθεια ενός αρθρωτού κοινού χειρομοχλού εντός δύο κατακόρυφων κυλινδρικών δοχείων βυθισμένων στην (πιθανότατα τροχοφόρα) υδατοδεξαμενή. Οι ανεπίστροφες βαλβίδες εισαγωγής ύδατος βρίσκονταν στον υπερυψωμένο πυθμένα των δοχείων και ανεπίστροφες βαλβίδες εξαγωγής ύδατος βρίσκονταν στη βάση των σωλήνων εξαγωγής ύδατος. Οι σωλήνες συνέκλιναν σε έναν κοινό κατακόρυφο αγωγό. Ο αγωγός στο άκρο του έφερε μια ευφυή (οριζόντια και κατακόρυφα) περιστρεφόμενη διάταξη σωληνίσκου με ακροφύσιο που επέτρεπε την ακριβή προσβολή του στόχου.

---

Οι αυτόματοι τρίποδες του Ηφαίστου

Πρόκειται για προγραμματιζόμενους, αυτοκινούμενους τρίποδες που σύμφωνα με τον Όμηρο κατασκεύασε ο Ήφαιστος «με ρόδες χρυσές για να μπορούν αυτόματα να μπαίνουν στων θεών τη σύναξη και πάλι μόνοι τους να γυρνούν στο οίκημα». Η ανάπτυξη και εφαρμογή από τους Αλεξανδρινούς μηχανικούς (Φίλωνα, Ήρωνα) της σχετικής τεχνολογίας σε αντίστοιχα αυτοκινούμενα «οχήματα» μας επιτρέπει την υποθετική ανασύστασή τους.

Ο μηχανισμός παραγωγής της κίνησης του τρίποδα αποτελούνταν από α) μια κλεψύδρα κυλινδρικής μορφής γεμάτη με κεχρί, β) ένα μολύβδινο βάρος τοποθετημένο εντός της κλεψύδρας, γ) δύο σχοινιά που συνέδεαν το βάρος και τους άξονες των δύο πίσω τροχών με τη βοήθεια θηλιών και εγκάρσιων πείρων και δ) το συρταρωτό διακόπτη έναρξης της κίνησης.

Ο μηχανισμός προγραμματισμού των κινήσεων αποτελούνταν από τριών ειδών περιελίξεις των σχοινιών πάνω στους δύο ανεξάρτητους κινητήριους άξονες των τροχών. Η δεξιόστροφη περιέλιξη εξασφάλιζε την δεξιόστροφη περιστροφή των τροχών και επομένως την εμπρόσθια πορεία του αυτόματου τρίποδα. Η αριστερόστροφη περιέλιξη εξασφάλιζε την αριστερόστροφη περιστροφή των τροχών και επομένως την οπίσθια πορεία του αυτόματου τρίποδα.

Η ελεύθερη περιέλιξη εξασφάλιζε την ακινησία των τροχών και επομένως την στάση του αυτόματου τρίποδα για «την εξυπηρέτηση των θεών». Η δεξιόστροφη περιέλιξη στο δεξί τροχό και η ταυτόχρονη ελεύθερη περιέλιξη στον αριστερό τροχό εξασφάλιζε τη στροφή του αυτόματου τρίποδα προς τα αριστερά ενώ η ελεύθερη περιέλιξη στο δεξί τροχό και η ταυτόχρονη δεξιόστροφη περιέλιξη στον αριστερό τροχό εξασφάλιζε τη στροφή του προς τα δεξιά.

Με το τράβηγμα του σύρτη η κλεψύδρα αρχίζει να αδειάζει με σταθερό ρυθμό και το μολύβδινο να κατεβαίνει ισοταχώς έλκοντας τα σχοινιά των κινητήριων τροχών. Ο συνδυασμός περιελίξεων σε κάθε κινητήριο άξονα εξασφάλιζε την οποιαδήποτε επιθυμητή αυτόματη πορεία του τρίποδα στο χώρο, τις απαιτούμενες στάσεις του και τέλος την επιστροφή του στο σημείο εκκίνησης.

Βασισμένοι στα γραπτά του Ήρωνα, οι Άραβες και οι Βυζάντιοι θα κατασκευάσουν πλήθος συσκευών, όπως το μηχανικό παγώνι του Al-Jazari που έτρεχε νερό. Με μικρούς βοηθούς προσέφερε σαπούνι και όταν σταμάταγε το νερό, ένας άλλος μικρός βοηθός προσέφερε πετσέτα.

ΠΗΓΗ www.schizas.com