Ο Αρχιμήδης, ο μεγάλος μαθηματικός και εφευρέτης της αρχαιότητας, λέγεται ότι κατά την πολιορκία των Συρακουσών από τους Ρωμαίους χρησιμοποίησε έναν μεγάλο, καμπύλο καθρέφτη ή ένα σύνολο καθρεφτών για να συγκεντρώσει τις ηλιακές ακτίνες και να προκαλέσει φωτιά στα ρωμαϊκά πλοία από απόσταση. Αυτή η κατασκευή, γνωστή ως «φλεγόμενος καθρέφτης» ή «ηλιακά κάτοπτρα», φέρεται να είχε τη δυνατότητα να εστιάζει τη θερμότητα του ήλιου σε ένα σημείο, αναφλέγοντας τα ξύλινα πλοία του εχθρού.
Ο Πλούταρχος και άλλοι ιστορικοί αναφέρουν ότι οι Ρωμαίοι που προσπάθησαν να εισβάλουν στις Συρακούσες ένιωθαν ανίσχυροι απέναντι σε αυτή τη μοναδική άμυνα, καθώς τα πλοία τους φλέγονταν πριν φτάσουν στις ακτές. Αν και η αληθινή φύση αυτής της κατασκευής παραμένει αμφιλεγόμενη, η περιγραφή του Αρχιμήδη ως δημιουργού του πρώτου «θερμικού όπλου» υποδηλώνει το εντυπωσιακό επίπεδο κατανόησης της φυσικής και της οπτικής.
Αρκετοί σύγχρονοι ερευνητές και πειράματα έχουν προσπαθήσει να επαληθεύσουν τη λειτουργικότητα του φλεγόμενου καθρέφτη. Το 1973, μια ομάδα Ελλήνων επιστημόνων από το Πολυτεχνείο της Αθήνας, υπό την καθοδήγηση του καθηγητή Ιωάννη Σακκά, κατάφερε να κατασκευάσει ένα αντίστοιχο σύστημα με επίπεδα κάτοπτρα. Οι δοκιμές έδειξαν ότι με σωστή ευθυγράμμιση και συνθήκες ηλιοφάνειας, το σύστημα αυτό μπορούσε πράγματι να προκαλέσει ανάφλεξη σε ξύλινη επιφάνεια από απόσταση.
Η φήμη του φλεγόμενου καθρέφτη του Αρχιμήδη, είτε πρόκειται για μύθο είτε για πραγματικότητα, αναδεικνύει το βάθος της εφευρετικής του ιδιοφυΐας και την κατανόηση της επιστήμης της οπτικής, αφήνοντας έναν απόηχο τεχνολογικού θαύματος που γοητεύει και εμπνέει μέχρι σήμερα.
