Σύμφωνα με τον αρχαίο συγγραφέα Πλούταρχο (Βίος Θεμιστοκλή, Κεφάλαιο 10), όταν δόθηκε η διαταγή στους Αθηναίους να εκκενώσουν την πόλη τους, λίγο πριν από την έλευση του Ξέρξη, ο Ξάνθιππος άφησε πίσω στην Αθήνα τον αγαπημένο του σκύλο.
Ο Πλούταρχος -που δεν καταγράφει το όνομα του σκύλου- υπονοεί ότι ο Ξάνθιππος τον άφησε επίτηδες, δηλαδή, δεν τον ξέχασε μέσα στον πανικό της στιγμής, αφού βρισκόταν πολύ κοντά στην τριήρη του Ξάνθιππου λίγο πριν αυτή φύγει από την ακτή (του Φαλήρου ή του Πειραιά).
Ο Ξάνθιππος μάλλον άφησε τον σκύλο όταν διαπίστωσε ότι δεν μπορούσε να τον πάρει μαζί του. Ο χώρος σε μία τριήρη ήταν πολύ περιορισμένος και προτεραιότητα είχαν οι άνθρωποι. Ο Ξάνθιππος αγαπούσε τον σκύλο του, αλλά μεγαλύτερη σημασία είχαν για εκείνον η σωτηρία της Αθήνας, το πλήρωμα της τριήρους και η οικογένειά του. H γυναίκα του, Αγαρίστη -η οποία πιθανότατα ζούσε το 480 π. Χ. καθώς είχε ένα μικρό παιδί, άρα ήταν αρκετά νέα- και ο μόλις τεσσάρων χρόνων γιός του, Περικλής.
Το σκυλί εγκαταλείφθηκε και η τριήρης κατάφορτη με ανθρώπους σήκωσε άγκυρες για τη Σαλαμίνα. Όμως, καθώς απέπλευσε, ο σκύλος του Ξάνθιππου έπεσε στη θάλασσα και άρχισε να κολυμπά δίπλα στο σκάφος. Το εκπληκτικό ήταν ότι κατάφερε να φθάσει την τριήρη και να κολυμπήσει δίπλα της μέχρι και τη Σαλαμίνα. Φαίνεται ότι το πολεμικό πλοίο, ανέπτυξε πολύ μικρή ταχύτητα εξαιτίας του υπερβολικού βάρους και για λόγους ασφαλείας των πολλών αμάχων που μετέφερε. Όταν έφθασε στη Σαλαμίνα, μέσα από τη θάλασσα δίπλα της βγήκε και ο σκύλος στην ακτή. Ήταν ακόμη ζωντανός, αλλά τελείως εξαντλημένος. Περπάτησε λίγο, λιποθύμησε και άφησε την τελευταία πνοή του. Είναι πολύ πιθανόν ο σκύλος του Ξάνθιππου να άφησε την τελευταία του πνοή στα χέρια του κυρίου του, ο οποίος θα τον είδε να βγαίνει στην ακτή της Σαλαμίνας και θα έτρεξε κοντά του. Στη συνέχεια, ο περίλυπος Ξάνθιππος έθαψε τον τετράποδο φίλο του στην ακτή φτιάχνοντας από πάνω του ένα μικρό τύμβο που αργότερα το έβλεπαν οι ναυτικοί με αποτέλεσμα να δώσουν το όνομα στο ακρωτήρι.
Ο Πλούταρχος σημειώνει ότι την εποχή του, πάνω από πέντε αιώνες μετά το συμβάν, υπήρχε στην ακτή της Σαλαμίνας ο τάφος του σκύλου, και μάλιστα ότι απ’ αυτόν πήρε το όνομά του το ακρωτήρι «Κυνόσημα» του νησιού. Έτσι διασώθηκε η συγκινητική ιστορία της αγάπης και αυτοθυσίας ενός σκύλου για το κύριο του στην αρχαία Ελλάδα.